سایت ژینکو

نام علمی:

Asparagus officinalis

تیره:

Asparagaceae

گیاهشناسی

مارچوبه گیاهی تک لپه و چندساله و دوپایه است که دارای ساقه های نرم که به طور معمول اسپیر (Spear) نامیده می شود، می باشد. ریزوم این گیاه ریشه های ضخیم و گوشتی دارد که در مقابل سرمای زمستان مقاوم است. ریشه مارچوبه چندین سال در زمین باقی می ماند. برگ های مارچوبه دارای بریدگی های زیادی است.مارچوبه دارای دو نوع ساقه است. اول ساقه های هوایی نازک به رنگ سبز که پس از برداشت ساقه های جوان به وجود می آید و ارتفاع آن گاهی اوقات به پنج متر نیز می رسد. دیگری ساقه های جوان است که قسمت های قابل استفاده مارچوبه را تشکیل می دهد. این ساقه ها از روی ریزوم ظاهر می شوند و قبل از اینکه از خاک خارج شوند باید قطع گردند. طول این ساقه ها بین 15 تا 25 سانتیمتر متغیر است. ساقه های هوایی و برگ ها در اثر سرمای زمستان خشک می شوند.بخش زیرزمینی این گیاه از ریزوم با تعدادی جوانه و ریشه های ذخیره ای و افشان تشکیل شده است که به طور کامل تاج نامیده می شود. ریشه های ذخیره ای آبدار و گوشتی و غیرمنشعب می باشند که این به دلیل دارا بودن نقش ذخیره ای در آنها است و به طور کل این ریشه ها قدرت جذب کمی دارند و نقش جذب مواد بر عهده ریشه های افشان می باشد. ریشه های افشان طول عمر کوتاهی دارند و هر ساله از بین رفته و ریشه های جدید جایگزین آنها می شوند. ریشه های افشان از بافت آوندی ریشه های ذخیره ای منشعب می شوند. ریزوم ها به طور گسترده ای بافت های بزرگ را احاطه کرده و ذخیره ی کمی از کربوهیدرات ها دارند، در واقع به عنوان یک رابط یا مجرا برای انتقال کربوهیدرات ها از ریشه های ذخیره ای به بافت های بالا نقش دارند.گل های نر و ماده معمولاً مجزا و روی دو پایه قرار دارند ولی در برخی موارد، هر دو نوع گل روی یک پایه نیز دیده می شوند. گل های نر دارای 6 پرچم به رنگ زرد طلایی هستند که نمای زرد رنگی به گل های بی رنگ می دهند. گل های ماده با 6 گلبرگ کوچک به رنگ سبز و یک مادگی برجسته قابل تشخیص اند. گل های نر علاوه بر دارای بودن 6 پرچم، دارای یک بساک فعال و یک کلاله ناقص و تخمدان غیرفعال می باشند و گل های ماده دارای یک مادگی با تخمدان سه برچه ای و بساک رشد نکرده اند. گل های مارچوبه دارای شهد بوده و به وسیله حشرات گرده افشانی می گردند.

خواص دارویی و کاربردهای صنعتی

امروزه از مارچوبه به صورت کنسرو شده، منجمد شده و آبگیری شده استفاده می شود. اگرچه مارچوبه کنسرو شده ارزش غذایی بیشتری نسبت به نوع منجمد شده دارد، اما محصولات منجمد شده کیفیت بالاتری دارد.بذر مارچوبه به عنوان جانشینی برای قهوه عمل می کند.ساقه جوان خوراکی (اسپیر) شامل اسید آسپاراژین، اسید آمینو سوکسینیک و منو آمید است. روغن های اتری گوگرددار (متیل مرکاپتان و وانیلین)، سلولز، املاح معدنی و ویتامین های مختلف موجود در آن باعث طعم و مزه مخصوص و خواص دارویی آن می شود. انواع سبز مارچوبه دارای ویتامین های بیشتری هستند.مصرف مارچوبه برای بیماران مبتلا به امراض کلیوی توصیه می شود.مارچوبه دارای ترکیبی به نام روتین است که از خونریزی جلوگیری می کند.

ارزش غذایی

هر صد گرم از بخش خوراکی این گیاه دارای 85 کیلوژول (20 کیلوکالری) انرژی، 1.88 گرم قند، 2.1 گرم فیبر، 0.12 گرم چربی، 2.2 گرم پروتئین، 38 میکروگرم ویتامین آ، 449 میکروگرم بتاکاروتن، 710 میکروگرم لوتئین زآزانتین، 0.143 میلیگرم تیامین، 0.141 میلیگرم ریبوفلاوین، 0.978 میلیگرم نیاسین، 0.274 میلیگرم پانتوتنیک اسید، 0.091 میلیگرم ویتامین ب6، 52 میلیگرم فولات، 16 میلیگرم کولین، 5.6 گرم ویتامین ث، 1.1 گرم ویتامین ای، 41.6 میکروگرم ویتامین کا، 24 میلیگرم کلسیم، 2.14 میلیگرم آهن، 14 میلیگرم منیزیم، 0.158 میلیگرم منگنز، 52 میلیگرم فسفر، 202 میلیگرم پتاسیم، 2 میلیگرم سدیم و 0.54 میلیگرم روی می باشد.

نیازهای اکولوژیکی

مارچوبه در آب و هوای نسبتاً گرم بهتر رشد می کند. مناطقی که خطر یخبندان در آن وجود دارد و یا مناطق بادخیز برای کشت و پرورش این محصول مناسب نیست. دمای بین 16 تا 24 درجه سانتیگراد برای تولید ساقه های جوان خوراکی مناسب است. نور و گرمای کافی در نیمه دوم سال برای رشد مارچوبه ضروری بوده و تنها در این صورت است که گیاه می تواند مواد غذایی زیادی در خود ذخیره کرده و در میزان محصول و زمان برداشت تأثیر بگذارد.حرارت خاک بیش از 10 درجه در نزدیکی تاج برای آغاز سبز شدن جوانه ها کافی است. قسمت های هوایی گیاه ممکن است به وسیله یخبندان صدمه دیده یا از بین بروند. در زیر زمین تاج ها می توانند از صدمات یخبندان رهایی یابند. البته در صورتی که یخبندان شدید نباشد. برای با درجه حرارت زیر صفر، تاج ها از سرما و یخبندان با خاکپوش حفظ می شوند. این ارقام از نظر مقاومت به سرما متنوع هستند. به همین علت مارچوبه در مناطقی که دارای خاک سبک و آفتاب زیاد است کشت می شوند. مارچوبه در مقابل سرمای بدون یخبندان های مداوم مقاوم است. با وجود این می توان آن را در همه نوع آب و هوایی کشت کرد.خاک های عمیق لومی و یا شنی برای کشت انواع سفید مارچوبه مناسب است. کاشت انواع سبز در زمین های سنگین با مواد غذایی کافی امکان پذیر است. مناسب ترین پی اچ خاک برای زراعت مارچوبه 6.5 است. خاک های سرد و مرطوب رسی برای کشت این محصول مناسب نیست. به طور کلی زمین های سبک که معمولاً نیاز گرما و هوای اطراف ریشه را بهتر از زمین های سنگین فراهم می کنند، ترجیح دارند.

آماده سازی خاک

مارچوبه بهترین محصول را در خاک عمیق ، حاصلخیز ، خنک ، آفتابگیر ، قوی و با زهکشی خوب می دهد مارچوبه در خاکهای مختلف که از حیث مواد آلی غنی باشند رشد می کند و محصول می دهد ولی بطور اختصاص خاکهای شتی و شنی لومی و لومی سیلتی که با مواد آلی و هوموس تقویت شوند بسیار مناسب هستند مارچوبه در خاکهای اسیدی نمی تواند رشد کند مگر آنکه خاکها به وسیله آهک اصلاح شوند مناسب ترین pH برای رشد مارچوبه بین 6 تا 7/6 می باشد. در خاکهایی که کمی قلیایی باشند کشت با موفقیت انجام می شود و محصول می دهد مارچوبه یک سبزی چند ساله است و می تواند 10 تا 20 سال در زمین باقی بماند لذا در تهیه زمین باید دقت کافی مبذول گردد. بخصوص چنانچه هدف آن باشد که این گیاه به وسیله بذر تکثیر شود باید زمین صاف، نرم بدون کلوخ و کاه باشد. شخم عمیق زده شود و بعد از آن کلوخ ها به وسیله دیسک یا دندانه نرم شوند و زمین تسطیح گردد. مارچوبه به هوموس و مواد آلی زیاد نیاز دارد و نسبت به کودهای حیوانی واکنش مثبت نشان می دهد لذا قبل از کاشت مارچوبه میتوان کودهای حیوانی را به زمین داد. مقدار کود های شیمیایی نیز با توجه به مقدار مواد غذایی موجود در خاک حدود 200 کیلو ازت ، 80 کیلوگرم P2O5 ، 300 کیلوگرم K2O برای هر هکتار در نظر گرفته می شود کود ازته را به مقدار 50 درصد در هنگام احداث پشته ها (حدود 10 روز قبل از پایان برداشت محصول) و 50 درصد بقیه را در تابستان به زمین می دهند کودهای فسفاته پتاسه را قبل از احداث پشته ها می دهند.

تاریخ و فواصل کاشت

موقع انتقال نشاء اوایل بهار می باشد عمق شیار در خزانه 20 تا 25 سانتی متر فاصله دو شیار 40 تا 60 سانتی متر می باشد در زمین اصلی بوته ها به فاصله 40 تا 50 سانتی متر در ردیفهایی بین 90 تا 150 سانتی متر از یکدیگر کاشته میشوند

کاشت

ازدیاد مارچوبه به دو روش رویشی و جنسی صورت می گیرد. در کشت مستقیم بعد از آماده کردن زمین ، زمین به جوی و پشته تبدیل می گردد عرض پشته بین یک تا یک و نیم در نظر گرفته می شود سپس بذور در ته جوی کاشته می شوند. بهتر است به منظور سرعت بخشیدن به سبز شدن بذر، بذور قبل از کاشت به مدت 24 ساعت در آب خیسانده شوند آنگاه شیارهایی به عمق یک سانتی کمتر در کف جویها ایجاد می کنیم و بذور را در شیارهای آنها می‌کاریم و به وسیله خاک سبک و مرطوب آنها را می پوشانیم. تا سبز شدن بذر و چوبها مرطوب نگه داشته می شوند آبیاری باید به روش بارانی صورت گیرد. مدت جوانه زدن بذر طولانی می باشد و به عواملی مثل دما و رطوبت خاک بستگی دارد و شاید بین 15 تا 40 روز متغیر باشد. بوته ها در فاصله 10 سانتی متری تنک می شوند بتدریج که گیاه رشد میکند روی بوته و اطراف آن خاک نرم همراه با کود حیوانی پوسیده داده می شود بدین ترتیب در سال اول بوته رشد کامل می نماید و محصولی برداشت نخواهد شد. میزان بذور مورد نیاز در کشت مستقیم بین یک تا دو کیلو گرم در هکتار می باشد. روش مرسوم و متداول کشت مارچوبه تهیه خزانه و انتقال بوته های یکساله به محل اصلی می باشد. در این روش باید سعی شود که در هنگام انتقال بوته ها به محل اصلی به ریشه ها صدمه نرسد.در هنگام تهیه خزانه باید دقت شود که زمین کاملاً آماده و با کودهای حیوانی و شیمیایی تقویت شده باشد زمین به شیار تبدیل می شود عمق شیار 20 تا 25 سانتی متر و فاصله دو شیار 40 تا 60 سانتی متر در نظر گرفته میشود، بذور در ته شیار کاشته می شوند با رشد بوته ها روی آنها خاک داده می شود. بدین ترتیب بوته ها در سال دوم آماده انتقال به محلی اصلی می گردند موقع انتقال نشاء اوایل بهار می باشد. در هنگام انتقال ابتدا زمین اصلی به جوی و پشته تبدیل می شود. سپس بوته ها به فاصله 40 تا 50 سانتی متر از یکدیگر درروی ردیف هایی که 90 تا 150 سانتی متر از یکدیگر فاصله دارند کاشته می شوند بوته های آماده شده در خزانه را تاج (Crown) می گویند. نحوه انتقال تاج به محلی اصلی بدین ترتیب میباشد که در اوایل بهار در ته جویها کود حیوانی پوسیده همراه با ماسه و خاک نرم به عمق 5 تا 7 سانتی ریخته می شود. سپس تاجهای یکساله درته جویها روی کود پوسیده طوری قرار داده می شوند که فاصله آنها از یکدیگر حدود 30 تا 50 سانتی متر باشد. ریشه های بوته روی خاک نرم پخش می گردند سپس روی ریشه ها به وسیله خاک و کود پوشیده میشود. بتدریج که تاج شروع به رشد میکند اطراف بوته ها و روی آنها خاک و کود قرار داده می شود بنابراین تا آخر فصل رشد جویها از خاک و کود پر می گردند بدین ترتیب بوته. مارچوبه در سال اول، رشد کافی کرده هیچ گونه برداشت محصول صورت نمی گیرد. شاید در سال دوم تعداد کمی اسپی یر (Spear ساقه های هوایی که نسبتاً ضخیم بوده و قابل خوردن می باشند) تولید و برداشت شود. برداشت اصلی از سال سوم شروع می گردد. معمولاً مقدار تاج آماده شده از یک هکتار خزانه برای کاشت حدود 10 هکتار زمین اصلی کفایت می کند. در هنگام انتقال تاج های یکساله باید دقت شود که تاجهای ضعیف حذف شود زیرا محصول کمتری می دهند تاجهای دو ساله و یا سه ساله برای انتقال مناسب نیستند.

داشت

چون مارچوبه یک سبزی چند ساله است بنابراین مراقبتهای ویژه لازم دارد. با علفهای هرز بشدت باید مبارزه شود. این مطلب در مورد علفهای هرز چند ساله جدی تر است در غیر این صورت علفهای هرز به طرق مختلف ریشه، ریزوم ، غده و بذر ، ایجاد مزاحمت می کنند و مبارزه با‌آنها مستلزم هزینه سنگین می باشد لذا هنگام آماده کردن زمین، استفاده از انواع علف کشها توصیه می شود نرم کردن زمین در اوایل بهار یکی دیگر از کارهایی است که در مورد مزرعه مارچوبه باید انجام گیرد. بدین جهت در اوایل بهار به منظور مبارزه با علفهای هرز و نرم کردن سطح خاک با دیسک سبک، زمین دیسک زده می شود. بدین ترتیب چنانچه قسمتهای هوایی بوته ها از سال قبل باقی مانده باشند، از بین خواهند رفت. چنانچه می خواهیم کود شیمیایی به زمین بدهیم باید این کار در هنگام دیسک زدن صورت گیرد. برای این منظور مقدار 200 کیلوگرم در هکتار از کودهای کامل توصیه میشود. به منظور سفید کردن ساقه های مارچوبه در اوایل بهار پای بوته و روی آن با کود پوسیده و خاک نرم پوشیده می شود. این کار در سطح وسیع با ماشین آلات انجام می گیرد. اگر در آخر فصل به زمین کو شیمیایی داده می شود بهتر است آنرا با خاک مخلوط و بین ردیفها پخش کرد. مزرعه مارچوبه باید مرطوب و نم دار باشد از این رو آبیاری باید مرتب صورت گیرد این مسئله در مناطق خشک اهمیت بیشتری دارد. بوته مارچوبه مورد حمله حشرات زیادی قرار می گیرد از مهمترین آنها سوسک مخصوص بوته مارچوبه می باشد از بیماریهای مارچوبه بیماری زنگ مارچوبه است که برای مبارزه باید از ارقام مقاوم استفاده نمود جمع آوری بوته های آلوده و سوزاندن راه دیگر برای مبارزه با آن است.

برداشت

معمولاً برداشت مارچوبه از سال سوم شروع می شود یعنی دو سال بعد از انتقال تاج آن به محل اصلی اگر کاشت، داشت و نگهداری مزرعه بخوبی انجام گیرد، شاید در سال دوم تعداد کمی از اسپی یرهان قابل برداشت باشند ولی بهتر است در سال دوم محصول برداشت نشود.در اینصورت بوته ها قوی شده و مواد غذایی در اندام های زیر زمینی تاج ذخیره می گردد و در طی این مدت به بوته فرصت داده می شودکه رشد ریشه هایش کامل گردد و به این ترتیب بوته برای سال سوم آماده بهره برداری می شود. قاعدتاً برداشت از بهار سال سوم آغاز می گردد برداشت وقتی شروع می شود که طول اسپی یر ها بین 15 تا 25 سانتی متر باشد. اسپی یر ها را می توان از روی سطح خاک و یا از 2 تا 5 سانتی متری زیر خاک قطع نمود. این کار باید با دقت انجام شوده که به ساقه هایی که هنوز از خاک خارج نشده اند، صدمه ای وارد نشود برداشت مارچوبه از اوایل بهار شروع 6 الی 8 هفته به طول می انجامد چنانچه عمل برداشت بیشتر ادامه یابد مواد غذایی در ریشه های متورم ذخیره نمی شود و بوته برای سال آینده ضعیف باقی ماند. و به منظور سفید کردن اسپی یر ها باید در اوایل بهار روی ساقه به وسیله خاک پوشانده شود. هنگام برداشت می توان خاکهای اطراف اسپی یر را عقب زد سپس به برداشت اقدام کرد. بهتر است بعد از برداشت مارچوبه بلافاصله مورد استفاده قرار گیرد. برای این کار آنها را شسته، دو طرف ساقه را به اندازه کمتر از یک سانتی متر قطع می کنند و به صورت آب پز یا پخته شده به مصرف می رسانند. در شرایط مناسب دمای 3 تا 4 درجه سانتی گراد و با رطوبت نسبی 70 تا 80 درصد می توان مارچوبه را برای چند ماه نگهداری کرد.

دامنه انتشار

آذربایجان ، خوی ، تبریز ، نواحی مختلف البرز قصر قجر ، جلفای اصفهان ، اراک ، کرمانشاه ، جنوب ایران، مهار لو در شیراز پرورش آن در دزفول رواج پیدا نموده است.

انتخاب یک سیستم سرمایشی و گرمایشی گلخانه ای مناسب برای تنظیم و پایدار نگه داشتن دما، رطوبت و تهویه هوا امری حیاتی و دایمی در اغلب گلخانه ها است. ما در این مقاله انواع سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه مانند یونیت هیتر گلخانه ای، هواساز گلخانه ای، اکونوپک، زنت و ایرواشر را از نظر نوع مصرف سوخت، مزایا و ویژگی های آن بررسی می کنیم تا بتوانیم راهنمای مناسبی در انتخاب مناسب سیستم گرمایشی گلخانه ای ارائه بدهیم.

در گلخانه ها باید یک محیط کنترل شده با نور کافی، دما و رطوبت مناسب را برای رشد محصولات فراهم شود. دمای آن ها به نوع محصولات در حال رشد بستگی دارد. اغلب محصولات به دمای ۲۱ تا ۲۷ درجه سانتی گراد در طول شبانه روز نیاز دارند. در برخی موارد مقدار رطوبت نسبی هوا نیز باید تحت کنترل باشد. برخی گیاهان نیز برای رشد به دماهای پایین (مثلا ۱۰ درجه سانتی گراد) نیاز دارند.

• اکونوپک گلخانه ای

اکونوپک گلخانه ای دستگاهی گرمایشی و سرمایشی است که در حالت گرمایش توسط مشعل گازسوز فرآیند احتراق در آن تشکیل می شود و یک یا چند فن با دمیدن هوا از اطراف ورقه ها و لوله های گرم شده، هوای گرم را از طریق کانال هایی در سرتاسر محیط داخل توزیع می کنند. در حالت سرمایش نیز اکونوپک به دو شکل ساخته می شود.

در حالت اول از روش تبخیری مانند کولر آبی و با تزریق آب در مسیر عبور هوا از دستگاه عمل سرمایش هوا انجام می شود که در این صورت رطوبت هوای ورودی به سالن نیز افزایش می یابد. در حالت دوم اکونوپک گلخانه ای دارای لوله های آب سرد است که آب سرد شده توسط دستگاه دیگری مانند چیلر یا مینی چیلر در لوله های آن جاری شده و فن با دمیدن هوا از اطراف لوله ها هوای سرد را در سالن پخش می کند که در این حالت با افزودن تجهیزات رطوبت زنی به دستگاه اکونوپک گلخانه ای رطوبت هوا را می توان به دقت تنظیم نمود.

خروج گازهای حاصل از احتراق را می توان به دو شکل طراحی نمود. در حالت اول می توان کل گازهای احتراق را در داخل سالن تخلیه نمود و در طرح دوم با هواکش آن را از محیط داخل سالن به هوای آزاد منتقل نمود.

• سیستم آب گرم گلخانه ای

این روش با استفاده از دیگ بخار آب که معمولاً چدنی و یا فولادی می باشد مانند شوفاژ عمل می کند. آب داخل آن به وسیله مشعل گرم شده و سپس به وسیله الکتروموتورهای مخصوص آب گرم به داخل گلخانه ها فرستاده می شود. آب گرم به وسیله چند رشته لوله مارپیچ و یا ساده از جنس پلی اتیلن یا گالوانیزه در طول گلخانه توزیع می شوند. سپس آب سرد شده مجدداً از طریق یک لوله به داخل دیگ حرارتی بر می گردد. معمولاً برای تسهیل در گردش آب در داخل گلخانه و دیگ حرارتی، تجهیزات موتورخانه را در اتاقکی پایین تر از سطح گلخانه می سازند.

در این روش به علت این که لوله های آب گرم در سطح زمین یا نزدیکی سطح زمین نصب می شوند سطح خاک تا حدودی گرم شده و هوای گرم آن به آرامی به طرف بالا حرکت می کند. در این شرایط فعالیت ریشه ها و رشد بوته ها افزایش می یابد و از عملکرد بالاتری برخوردار می باشد، همچنین به علت توزیع یکنواخت آب گرم در سطح گلخانه ها فضای آن ها نیز به طور یکنواخت گرم می شود.

معمولاً برای چند واحد گلخانه سیستم مرکزی نصب می کنند بنابراین کنترل شرایط دمایی برای همه گلخانه ها به طور هماهنگ انجام می گردد. نصب و احداث این سیستم دو تا سه برابرگرانتر از سیستم موضعی دمنده ها می باشد. در نواحی بسیار سرد که ممکن است دما به -۱۰ درجه سانتیگراد برسد این سیستم کارایی لازم نخواهد داشت و تنها با دو جداره نمودن گلخانه یا تلفیقی از این روش با یک دمنده حرارتی دمای مورد نیاز گلخانه تأمین خواهد شد.

از مزایای دیگر این روش این است که به محض خرابی دستگاه دمای گلخانه به سرعت نزول نمی کند و تا حدی فرصت لازم برای تعمیر مجدد آن وجود دارد. سوخت مورد استفاده در این سیستم معمولاً گازوئیل می باشد که باید محل نگهداری منبع سوخت و لوله های سوخت رسانی در فضایی به دور از امکان یخ زدگی نگهداری شود.

• استفاده از گرمای زیر بستر گلخانه ای ( گرمایش از کف )

گرمای زیر بستر به دو روش تأمین می شود

• استفاده از لوله های آب گرم مارپیچ یا صاف که از منبع موتورخانه شوفاژ تغذیه می گردند
• استفاده از المنت های حرارتی برقی که با به کارگیری از یک واحد ترمواستاتیک درجه حرارت مورد نظر را تنظیم می کند

این سیستم حرارتی بیشتر برای رشد سریع ریشه ها استفاده می شود و درصورتی که قرار است خیار در گلخانه تولید شود باید همراه با سیستم حرارتی مکنده ها نیز به کار گرفته شوند زیرا این سیستم نمی تواند به تنهایی نیاز حرارتی فضای گلخانه را تامین کند. بنابراین توصیه می شود از این روش برای کشت های گلدانی و تولید نشا استفاده گردد. به این نکته توجه کنید که با به کارگیری این روش فعالیت ریشه ها و جذب مواد غذایی به نحو مؤثری افزایش می یابد.

• استفاده از بخاری های معمولی گلخانه ای

در گلخانه های سنتی از بخاری های معمولی که با سوخت نفت یا مخلوط گازوئیل کار می کنند استفاده می شود. این روش هم کارایی چندانی ندارد و هم احتمال نفوذ دود به داخل گلخانه وجود دارد. همچنین از همه مهم تر این احتمال وجود دارد که با نصب غیر استاندارد بخاری کربن مونو اکسید تولید شود و کل محصولات گلخانه از بین بروند. استفاده از گاز پیک نیک و یا نمونه های دیگر بخاری گازی که بدون دودکش هستند فقط برای مدت کوتاهی مناسب هستند و نمی توان در طولانی مدت از آن ها استفاده کرد.

• یونیت هیتر گلخانه ای

یونیت هیتر گلخانه ای دستگاهی است که عمل احتراق در آن انجام نمی شود. اما دارای لوله های آب گرم و سرد بوده و توسط پکیج گرم می شود و در صورت نیاز به هوای خنک به واسطه ی چیلر عمل می نماید. یونیت هیتر گلخانه ای هوا را از اطراف لوله ها دمیده و دمای آن را کاهش و یا افزایش می دهد. این سیستم به فواصل منظم و به تعداد زیاد در نقاط مختلف گلخانه نصب و توسط لوله مرکزی به پکیج متصل می گردد.

• هواساز گلخانه ای

هواساز گلخانه ای عینا مشابه یونیت هیتر گلخانه ای دارای لوله های آب سرد و گرم است ولی با این تفاوت که به جای استفاده از چندین یونیت هیتر در نقاط مختلف سالن از یک هواساز گلخانه ای مرکزی بزرگ استفاده می شود و با کانال کشی هوای سرد و گرم به نقاط مختلف سالن ارسال می گردد. در هواساز مرکزی با نصب تجهیزات رطوبت زنی، می توان رطوبت هوا را همانند دمای آن به دقت تنظیم و کنترل نمود.

• زنت گلخانه ای

سیستم گرمایشی زنت گلخانه ای عینا مشابه هواساز می باشد ولی در حالت سرمایشی به جای لوله های آب سرد دارای پد سلولوزی می باشد که هوا در اثر عبور از آن و برخورد با ذرات آب، به روش تبخیری مانند کولر آبی خنک می شود و رطوبت آن نیز افزایش می یابد.

• ایر واشر گلخانه ای

ایرواشر گلخانه ای نیز دقیقا مشابه دستگاه زنت می باشد ولی با این تفاوت که در آن به جای استفاده از پدهای سلولوزی، افشانک های تزریق آب در آن تعبیه شده است که آب را با فشار بالا در مسیر عبور هوا از دستگاه افشانده و به روش تبخیری هوا را خنک می کند و رطوبت آن را نیز بالا می برد.

• جت هیتر گلخانه ای

جت هیتر های گلخانه ای بر اساس نوع سوخت به ۳ دسته گازی، گازوییلی و برقی تقسیم بندی می شوند.

• جت هیتر گازوییلی

جت هیتر گازوییلی به دو نوع دودکش دار و بدون دودکش تقسیم بندی می شود، این نوع جت هیتر ها در دو نوع ثابت و سیار نصب می شوند که در نوع سیار بر روی پایه قرار گرفته و محل نصب آن باید مسطح باشد اما در نوع ثابت به صورت آویز از سقف می باشد و یا بر روی دیوار نصب می گردد بنابراین فضای مفید گلخانه را اشغال نمی کند.

• جت هیتر گازی

جت هیتر های گازی گرمایش محیط را حداکثر ۴۰ الی ۵۰ درجه سانتی گراد و بطور یکنواخت تحت پوشش خود قرار می دهد. این سیستم های گرمایشی معمولا از استیل ساخته شده اند که در برابر رطوبت و حرارت بسیار مقاوم هستند.

• جت هیتر برقی

این نوع جت هیتر ها به صورت تمام برقی و المنت دار تولید شده که گرمایش گلخانه را از طریق انرژی برق تامین می نمایند. سوخت جت هیتر های برقی بدون آلودگی بوده و فاقد گاز های سمی می باشد.

• هیتر تابشی گلخانه

این نوع هیتر ها به خورشید کوچک معروف هستند زیرا این سیستم محیط را از طریق تابش گرما گرم می کند. هیتر های تابشی حرارت تولید شده را به صورت امواج الکترو مغناطیس در محیط انتشار می دهند. هیتر های تابشی از نظر نوع سوخت به دو نوع گازی و برقی تقسیم بندی می شوند.

مناسب ترین سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه ای

سیستم گرمایشی گلخانه ای و بدون تنظیم رطوبت = دستگاه اکونوپک و یونیت هیتر

سیستم گرمایشی گلخانه ای با تنظیم دقیق رطوبت = اکونوپک مجهز به تجهیزات رطوبت زنی و رطوبت زدایی

سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه بدون تنظیم رطوبت = اکونوپک، زنت و ایرواشر

سیستم سرمایش و گرمایش گلخانه با تنظیم دقیق رطوبت = هواساز گلخانه ای و اکونوپک مجهز به تجهیزات رطوبت زنی و رطوبت زدایی

نحوه ی کار انواع سیستمهای حرارتی

یکی از مزیت های گلخانه ها وجود سیستم گرمایشی و تهویه ای مجهز می باشد که با استفاده از آن ها می توان زمان کشت محصول را به دلخواه تغییر داد. در این خصوص قبل از ارائه انواع سیستم گرمایشی نظرتان را به رعایت موارد احتیاطی زیر جلب می کنیم :

الف- در استفاده از هر گونه سیستم گرمایشی گلخانه باید دقت کامل نمود که از نفوذ دود و گاز مونواکسید کربن به داخل گلخانه به طور جدی جلوگیری گردد، در غیر اینصورت کلیه بوته ها آسیب جدی خواهند دید.

ب- سعی شود موقع نصب، واحد تولید حرارت نزدیک بوته ها قرار داده نشود زیرا ضمن ایجاد سوختگی هوای خشک ایجاد نموده و تعدادی از بوته ها از بین خواهند رفت.

ج- سوخت مشعل با مقدار مناسب هوا ترکیب و کامل سوخته شود.

د- در صورت استفاده از گازوئیل، مخزن سوخت در فضای آزاد نگهداری نشود زیرا عصرها هوای مرطوب به داخل مخزن نفوذ کرده و منجر به وارد شدن آب به داخل مخزن شده و احتمال خرابی قطعات مشعل را به همراه خواهد داشت.

ه- یکی از موارد دقیق کاربرد سیستم گرمایشی و تهویه ای، نصب ترموستات در فضای گلخانه می باشد تا کنترل دما و تهویه را مطابق با آنچه تنظیم می گردد انجام دهد، بنابراین باید از سالم بودن و کیفیت کارکرد آن مطمئن بود.

هزینه دستگاه های گرمایشی متفاوت می باشد و آن هایی که قابل انتقال هستند، ارزان تر می باشد. سیستم آب گرم یا بخار داغ که دارای حرارت مرکزی می باشد هزینه سرمایه گذاری ۲ تا ۳ برابر سیستم های موضعی مثل دمنده ها دارد با این حال با بهینه سازی سیستم گرمایشی مرکزی و استفاده از آن برای فضای بزرگتر می توان هزینه ها را به طور چشم گیری کاهش داد. در ادامه با مهم ترین روش های گرمایشی گلخانه ها آشنا می شوید.

۱- دمنده های حرارتی

این نوع سیستم گرمایشی معمولا شامل محفظه دو جداره ای که جداره وسط آن ها به وسیله مشعل گازی و یا گازوئیل سوز به شدت گرم شده و دود از لوله خروجی آن به بیرون از گلخانه هدایت می شود. این کار باعث گرم شدن هوای موجود در جداره بیرونی و هوای اطراف جداره وسط شده که به وسیله دمنده ای قوی (فن قوی) هوای گرم در این جداره به وسیله لوله ای فلزی و یا تونل نایلونی به قط ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر از مسیر سوراخ هایی که در قسمت طرفین آن قرار دارد به طور یکنواخت در گلخانه توزیع می شود. خروجی هوای گرم را می توان به وسیله یک تونل (از جنس نایلون سوراخ دار و …) در سراسر گلخانه توزیع نمود.

در این روش گرمایشی ضروری است یک مشعل یدک در نظر گرفته شود تا در صورت خرابی مشعل اصلی در هر زمان، بلافاصله جایگزین گردد و گلخانه از هوای سرد در امان باشد. دمنده های حرارتی نسبتا ارزان و دارای قدرت گرمایش خوبی می باشند، ضمن اینکه راه اندازی و سرویس آن ها به تکنیک بالایی نیاز ندارد.

 ۲- سیستم آب گرم

این روش با استفاده از دیگ بخار آب که معمولا چدنی و یا فولادی می باشد مانند شوفاز عمل می کند. آب داخل آن به وسیله مشعل گرم شده و سپس به وسیله الکترو موتورهای مخصوص آب گرم به داخل گلخانه فرستاده می شود. آب گرم به وسیله چند رشته لوله های مارپیچ و یا ساده از جنس پلی اتیلن و یا گالوانیزه که در سطح بستر و بین ردیف ها و یا در ارتفاع ۱۰ الی ۲۰ سانتیمتری آن نصب شده اند، در داخل و در طول گلخانه توزیع می شود. آنگاه آب سرد شده مجددا از طریق یک لوله اصلی به داخل دیگ حرارتی برگشت می کند. معمولا برای تسهیل در گردش آب در داخل گلخانه و دیگ حرارتی، تجهیزات موتورخانه را در اتاقکی پایین تر از سطح گلخانه بنا می کنند.

در این روش به علت اینکه لوله های آب گرم را در سطح زمین یا کمی بالاتر می توان نصب نمود، معمولا سطح گلدان ها تا حدودی گرم شده و هوای گرم آن به ملایمت به طرف بالا صعود می نماید. در این شرایط فعالیت ریشه ها و رشد بوته ها افزایش یافته و از عملکرد بالاتری برخوردار می باشند. همچنین به علت توزیع یکنواخت آب گرم در سطح گلخانه فضای آن نیز به طور یکنواخت گرم می شود. از روش تولید گرمای زیر بستر هم برای ایجاد پا گرما به منظور ریشه دار کردن برخی قلمه ها نیز می توان استفاده نمود.

معمولا برای چند واحد گلخانه، سیستم مرکزی نصب می شود، بنابراین کنترل شرایط دمایی برای همه گلخانه ها به طور هماهنگ انجام می شود. نصب و احداث این سیستم ۲ تا ۳ برابر گران تر از سیستم موضعی دمنده ها می باشد، و فقط در مناطقی قابل استفاده است که حداقل دما از صفر درجه سانتیگراد کاهش نیابد، در غیر اینصورت این سیستم به تنهایی کارایی مناسبی نخواهد داشت. برای استفاده از این روش در گلخانه های مناطق سردسیر باید گلخانه را دو جداره کرد، و یا اینکه این روش را با یک دمنده حرارتی تلفیق نمود.

از محاسن این روش این است که به محض خرابی دستگاه، دمای گلخانه به سرعت نزول نمی کند و تا حدی فرصت لازم برای تعمیر مجدد آن وجود دارد. سوخت مورد استفاده در این سیستم معمولا گازوئیل و یا گاز می باشد که باید توجه نمود محل نگهداری منبع سوخت و لوله های سوخت رسانی در محلی به دور از امکان یخ زدگی نصب شوند.

۳- سیستم گرمای زیر بستر

گرمای زیر بستر به ۲ روش تامین می شود:
الف- استفاده از لوله های آب گرم مارپیچ و یا صاف، از منبع موتورخانه شوفاژ تغذیه می گردد که در بالا به آن اشاره گردید.
ب- استفاده از المنت های حرارتی برقی که با به کارگیری از یک واحد ترمواستاتیک درجه حرارت مورد نظر را تهیه و کنترل می نماید.

این سیستم گرمایشی بیشتر برای رشد سریع ریشه ای استفاده می گردد و در صورتیکه قرار است در گلخانه استفاده گردد بایستی مشترکا همراه با استفاده از سیستم حرارتی دمنده ها به کار گرفته شود؛ زیرا این روش نمی تواند به تنهایی نیاز گرمایشی فضای گلخانه را تامین نماید. بنابراین توصیه می گردد از این روش بیشتر برای کشت های گلدانی و تولید نشاء استفاده شود. لازم به ذکر است که با به کارگیری این روش، فعالیت ریشه ها و جذب مواد غذایی به نحو موثری افزایش می یابد و زمان شروع تولید کوتاه تر می گردد.

۴- بخاری های معمولی

معمولا در گلخانه های سنتی، بسیاری از تولید کنندگان از بخاری های معمولی که با سوخت نفت و یا مخلوط با گازوئیل کار می کند استفاده می کنند. این روش کارایی چندانی ندارد، ضمن اینکه احتمال نفوذ دود حاصله به داخل گلخانه وجود دارد. استفاده از گاز پیک نیک و یا نمونه های دیگر بخاری گازی که بدون دودکش هستند فقط برای مدت کوتاهی در حد چند ساعت مناسب هستند و نمی توان در طولانی مدت از آن ها استفاده کرد.

برای خواندن مقاله انواع سیستم های خنک کننده اینجا کلیک کنید.

انواع پوشش های گلخانه پلاستیک سبک

پلی اتیلن

پلی اتیلن بیشترین استفاده را در پوشش گلخانه دارد و میزان عبور نور آن ۹۰-۸۸% است که در مقایسه با شیشه کمتر است. پلی اتیلن های معمولی، نور ماورای بنفش را از خود عبور می دهند. این اشعه بویژه در فصل تابستان، باعث از بین رفتن پلاستیک و یکبار مصرف شدن آن می شود. همچنین باعث شکنندگی، تیرگی و در نهایت پارگی پلاستیک می گردد. با افزودن مواد جاذب اشعه ماورای بنفش، طول عمر پلاستیک به ۴-۳ سال افزایش می یابد. به شرطی که در این مدت عواملی مانند باد و تگرگ سبب پاره شدن پلاستیک نشوند. این مواد، تثبیت کننده اشعه ماورای بنفش بوده و با تغییر دادن طول موج این اشعه، آن را به طول موج های مفید برای رشد گیاه تبدیل می کنند. معمولا پلاستیک ها، دارای ۱۱-۳ درصد مواد جاذب اشعه ماورای بنفش هستند. طول عمر پلاستیک جاذب اشعه ماورای بنفش، سه تابستان و دو زمستان است.
پلی اتیلن معمولی در برابر اشعه مادون قرمز، مانع ضعیفی است. به کار بردن مواد نگهدارنده اشعه مادون قرمز در ساخت پلی اتیلن، باعث نگهداری حدود نصف گرمای تابشی در داخل گلخانه می شود و از خروج آن جلوگیری می کند. زیرا گیاهان مانند هر جسم دیگری، در روز انرژی نورانی خورشید را جذب می کنند و در شب، به صورت اشعه مادون قرمز به اطراف می تابانند و در نتیجه، مقدار زیادی از گرما به هدر می رود. اما شیشه، مانع از خروج گرمای تابشی مادون قرمز از داخل گلخانه می شود و بنابراین، اتلاف گرما از طریق تابش در شیشه کم است. اشعه مادون قرمز تاثیری بر روی طول عمر پوشش گلخانه ندارد. با کمک مواد بازدارنده خروج اشعه مادون قرمز، می توان از خاصیت گرمازایی آن استفاده کرد. این مواد مانع از خروج اشعه مادون قرمز از گلخانه و باعث حفظ حدود ۵۰ درصد گرمای تابشی می شود.
پلی اتیلن نسبت به شیشه، حرارت بیشتری را به داخل گلخانه منتقل می کند. هزینه اولیه آن کمتر از شیشه و در اسکلت های موقت و دائمی قابل استفاده است. پوشش پلی اتیلن، اجازه عبور دی اکسید کربن و اکسیژن را می دهد ولی قابلیت عبور دی اکسید کربن از پوشش پلی اتیلن سه برابر اکسیژن است. میزان اکسیژن و دی اکسید کربن در گلخانه های پلی اتیلنی، کمتر از گلخانه های شیشه ای است.
رطوبت داخل گلخانه های با پوشش پلاستیکی زیاد است و برخورد هوای گرم و مرطوب داخل گلخانه با پلی اتیلن سرد، باعث تبدیل بخار به قطرات آب بر روی سطح داخلی پلی اتیلن می گردد(میعان بخارآب) که خود، سبب افزایش شیوع بیماری های قارچی، سوختگی سطح برگ به علت بروز حالت ذره بینی و کاهش انتقال نور به داخل گلخانه می شود. با روش های زیر می توان از میعان آب در سطح زیرین پوشش گلخانه جلوگیری نمود:

الف) تهویه مناسب و تنظیم گرمای گلخانه
هرچه دمای محیط بالاتر باشد، مقدار بخارآب بیشتری را در خود جای می دهد و با سرد شدن هوا، بخارآب اضافی به صورت قطرات آب و شبنم آزاد می شوند. همچنین با تهویه مناسب و خارج کردن هوای مرطوب داخل گلخانه و جایگزینی آن با هوای بیرون، می توان شدت میعان بخارآب را کاهش داد.

ب)استفاده از پوشش پلاستیکی دولایه
در این حالت، پوشش بیرونی گلخانه جسم سرد و پوشش داخلی، جسم گرم محسوب می شود و بخارآب داخل گلخانه با برخورد به پوشش داخلی تبدیل به قطرات آب نخواهد شد.

ج) پاشیدن مواد پاک کننده بر روی سقف داخلی پوشش گلخانه
باعث دفع سریع تر آب شده و قطرات آب به صورت ریزتر و سریع تر به سمت کناره ها جاری می شوند.

د-استفاده از پلاستیک های پلی اتیلن ضد قطره(آنتی فاگ)
پلاستیک های پلی اتیلنی در عرض های ۳/۰-۴/۱۵متر و ضخامت ۱-۱۰میل(۲۵-۲۵۰میکرون۰۲۵/ -۲۵./ میلیمتر) تولید می شوند و از واحدهای میل و میلیمتر، برای تعیین ضخامت این نوع پلاستیک ها استفاده می شود.هر میل،معادل ۰۲۵/۰ میلیمتر است.

طاقه های پلاستیک موجود در بازار، در عرض ۸ متر و طول ۵۰متر (مساحت ۴۰۰متر مربع و وزن طاقه ۸۰کیلوگرم) ، یا عرض ۱۴متر و طول۴۳ متر (مساحت ۶۰۰متر مربع و وزن ۱۱۸ کیلوگرم)  برای پوشش گلخانه در دسترس هستند.
اخیرا در فناوری ساخت پلی اتیلن ،علاوه بر پلاستیک یک لایه، پلی اتیلن های سه، پنج و هفت لایه نیز تولید می شوند که در بین آنها، نوع سه لایه به دلیل کیفیت و قیمت مناسب، بیشتر استفاده می شود. این نوع پلاستیک، حاوی سه لایه خارجی، میانی و درونی است.
در ورقه های سه لایه، لایه درونی حاوی ماده ضد قطره است، این ماده شیمیایی، کاملا با پلی اتیلن سازگار نیست و نیروهای دافع باعث می شوند که عامل مذکور از لایه درونی، که این عامل را نگه نمی دارند، به آسانی خارج شود و به همین دلیل این پلاستیک ، فقط چند سال دوام دارد.
ماده شیمیایی باز دارنده مادون قرمز نیز، در لایه درونی قرار می گیرد و باعث کاهش دوام پلی اتیلن می شود، اگر پلی اتیلنی که حاوی این ماده است کشیده شود، تیره می گردد و با کم کردن عامل بازدارنده مادون قرمز در بخش درونی، می توان به پلاستیک سه لایه ای دست یافت که به طور عجیبی محکم و شفاف است و تا حد زیادی مشکل تیره شدن آن بر طرف شده است، این عامل ، استحکام ورقه های پلاستیکی را نیز افزایش  می دهد .
در مواردی که از پلاستیک دو لایه استفاده می شود، اگر پلاستیک لایه بیرونی (با ضخامت ۶ میل) حاوی ماده بازدارنده اشعه ماورای بنفش باشد، پوشش درونی، حتی با ضخامت کمتر (۴میل) نیز، می تواند چند سال دوام داشته باشد . پلاستیک های سه لایه، با نام تجاری کریتی فیل، دارای ۱۲در صد مواد بازدارنده اشعه ماورای بنفش و ضخامت ۱۰۰میکرون (۰۱/۰ میلی متر)هستند.

پلی وینیل فلوراید(PVF)

پلی وینیل فلوراید به دلیل عمر زیاد، به عنوان پوشش محافظ بر روی صفحات فایبر گلاس به کار می رود و طول عمر آن 10سال یا بیشتر، گران تر از پلی اتیلن و مقاوم به ساییدگی و طوفان است، این پوشش، اشعه ماورای بنفش را از خود عبور نمی دهد و به همین دلیل، عمر آن بیشتر از پلی اتیلن است. نام تجاری ورقه های (PVF) ،تدلار و طول عمر آن حدود 8سال است که 4سال بیشتر از پلی اتیلن و 2سال بیشتر از پلی وینیل کلراید (PVC) ، جاذب اشعه ماورای بنفش است. انتقال نور آن در ورقه 4میل (01/0میلیمتر) ، حدود 92%و مقاومت کششی آن، 4برابر پوشش های پلی اتیلنی به ضخامت 6میل (15/0میلیمتر )است.
پوشش های وینیلی قابلیت تجمع الکتریسیته ساکن را دارند و باعث جذب و نگهداری غبار می شوند و در نتیجه، موجب کاهش انتقال نور شده و باید شسته شود.
قیمت این پوشش ها گران است، اما به علت طول عمر بیشتر، شاید از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد. پوشش (PVF)در عرض 6/2-2/3 متری و طول 67 متر و ضخامت 05/0-08/0 میلیمتر عرضه می شود.

انواع پوشش های گلخانه پلاستیک سخت

 (pvc)۱) پلی وینیل کلراید

در گلخانه ها از این پوشش تقریبا دیگر استفاده نمی شود. زیرا این پوشش، زمانی به بازار عرضه شد که پلی اتیلن فقط یک سال عمر داشت، ولی با عرضه پلی اتیلن هایی که تا ۴ سال عمر می کنند، استفاده از این پوشش مقرون به صرفه نیست،  چون قیمت آن بسیار گرانتر و نصب آن مشکلتر از پلی اتیلن است و در اثر اشعه ماورای بنفش، تخریب و سبب تیرگی و شکنندگی آن می شود. بطوری که در ابتدا میزان عبور نور از آن کاهش می یابد و بعد از مدتی می شکند.

(FRP)۲) فایبرگلاس

فایبر گلاس پوشش مقاومی است که صفحات موج دار آن به دلیل استحکام و طول عمر بالا، در سقف گلخانه ها استفاده می شود و صفحات مسطح آن، در دیوارهای جانبی و انتهایی گلخانه ( قسمت هایی که سنگینی بار نیروهای وارده به گلخانه مانند باد بیشتر است ) به کار می رود. صفحات فایبرگلاس در پهنای 3/1 و طول 3/7 متر عرضه می شوند و بدلیل خاصیت انعطاف پذیری بالا، به راحتی بر روی گلخانه های نیم استوانه ای ( کوانست ) قابل نصب هستند. مزایای صفحات FRP عبارتند از:

الف) ورقه های فایبرگلاس در مقابل عوامل شکننده ای مانند تگرگ یا عوامل مخرب دیگر مقاوم هستند.

ب) نور خورشید با عبور از صفحات فایبر گلاس توسط الیاف آن پخش می شود و در نتیجه باعث یکنواختی شدت نور در داخل گلخانه می شوند ( همانند شیشه مشجر ).

ج) این ورقه ها، انتقال نور بالایی دارند، تا حدی که صفحات شفاف فایبرگلاس به اندازه شیشه، نور را عبور می دهند.

د) خشک کردن گلخانه با پوشش فایبرگلاس راحت تر از گلخانه شیشه ای است ( حدودا ۱۹ درصد به انرژی کمتری نیاز دارد )

ه) زمانی که از ورقه های فایبرگلاس موج دار استفاده می شود، قطرات آب حاصل از میعان  در طول فرورفتگی های ورقه های فایبرگلاس جریان می یابد و بدون ریزش بر روی سطح گیاهان، به سمت کناره های گلخانه جریان می یابند.

معایب صفحات فایبرگلاس عبارتند از:

۱) صفحات فایبرگلاس در برابر ساییدگی و خوردگی قرار می گیرند و به تدریج بر روی آنها، گردوغبار جمع شده و مکان مناسبی برای رشد جلبک ها می شود و در نتیجه میزان انتقال نور از آن کاهش می یابد.

۲) استفاده از این صفحات، خطر آتش سوزی گلخانه را به دنبال دارد.

۳) نسبت به پلی اتیلن بسیار گران تر هستند.

۳) پلی کربنات و اکریلیک

این صفحات به صورت دولایه ای و محکم با طول عمر ۱۰ سال برای استفاده در گلخانه عرضه می شوند که بیشتر در گلخانه های تحقیقاتی و کمتر در گلخانه های تجاری به کار می روند. این صفحات به خاطر سختی شان بیشتر در دیواره های ابتدا و انتهایی گلخانه استفاده می شوند.
صفحات اکریلیک بر خلاف پلی کربنات ها به شدت قابل اشتعال اند. این صفحات در ضخامت های مختلف ۱۶-۸ میلیمتر عرضه می شوند که صفحات ضخیم، قابل خم شدن نیستند اما صفحات نازک تر، خم می شوند و برای گلخانه های دارای سقف خمیده مناسب اند.
میزان اتلاف گرمای اکریلیک و پلی کربنات با توجه به ضخامت شان، تقریبا نصف اتلاف گرما از طریق شیشه و قابلیت انتقال نور این صفحات، کمتر از شیشه است ولی مقاومت آنها به شرایط آب و هوایی، بیشتر از شیشه است، لذا این نوع صفحات، مقاوم به فشار ولی شکننده هستند.

۴) نایلون های گلخانه ای دولایه و مزایای استفاده از آن

امروزه در اغلب گلخانه ها با استفاده از پوشش پلاستیگی دو لایه، تا 40% در مصرف سوخت صرفه جویی می شود. در این نوع پوشش، دو لایه پلاستیک بر روی یکدیگر قرار می گیرند و توسط بالشتکی از هوای فشرده از یکدیگر جدا می شوند. یکی از پوشش های پلاستیکی دولایه ای مناسب برای این کار، پلی اتیلن هایی هستند که طول آنها به اندازه طول گلخانه و عرض آنها به اندازه ای است که قوس هر واحد از گلخانه را به صورت کامل تحت پوشش قرار دهد. این صفحات، در دو طرف جانبی گلخانه های تونلی به زمین متصل می شوند اما نباید بر روی سقف گلخانه محکم شوند بلکه بایستی به طول چند سانتیمتر بر روی هم قرار بگیرند و در قسمت های انتهایی گلخانه محکم شوند. بسیاری از گلخانه ها، با بست های شیاردار پلاستیکی یا فلزی، پوشش های پلاستیکی را محکم به اسکلت گلخانه نگه می دارند. معمولا لایه بیرونی پلاستیک، باید حاوی ماده جاذب اشعه ماورای بنفش(UV)  و به ضخامت 6میل(15% میلیمتر) و ضخامت لایه داخلی 4 میل(1% میلیمتر) باشد، زیرا میزان اشعه ماورای بنفش در این محل کمتر است. یک کمپرسور هوا در داخل گلخانه برای دمیدن هوا بین دو لایه پلاستیکی تعبیه می شود. وجود یک دستگاه فشارسنج، برای تعیین میزان فشار هوا در بین دو لایه پلاستیک ضروری است و باید فشار هوا بین دو لایه پلاستیک، 6/7-1/5 بار ( سانتیمتر ستون آب )، نگه داشته شود. فشارهای بالاتر از 13 بار، هنگام وزش باد شدید استفاده می شود. به دلیل کشیده شدن زیاد دو لایه، نباید از فشار زیادی استفاده گردد. کمپرسور باید دارای دریچه ای قابل تنظیم، برای کنترل فشار هوای بین دو لایه باشد.
در زمان بارش برف، وقتی که برف بر روی سقف گلخانه می چسبد، باید کمپرسور خاموش شود. این کار باعث می شود که هوای بین دو لایه خارج گردد و دولایه پلی اتیلن به هم چسبیده و تاثیر عایقی فضای هوای مرده از بین برود. در نتیجه گرمای بیشتری از پوشش عبور می کند و سبب ذوب شدن برف و از بین رفتن فشار حاصل از وزن برف بر روی سقف می شود. معمولا کمپرسور بر روی دیوار انتهایی گلخانه نصب می شود. بدین ترتیب که سوراخی بر روی دیوار انتهایی گلخانه تعبیه و لوله کمپرسور به آن متصل می گردد. به نحوی که هوای مورد نیاز کمپرسور، از هوای بیرون گلخانه تامین شود. اگر برای تامین هوای بین دو لایه، از هوای گرم و مرطوب داخل گلخانه استفاده شود. این هوا پس از ورود بین دو لایه، سرد شده و سپس بخارآب آن به مایع تبدیل خواهد شد. ولی در صورتی که از هوای بیرون گلخانه استفاده شود، چون هوای بیرون سردتر از هوای بین دو لایه پلاستیکی است، با ورود آن به فضای بین دو لایه، منبسط می شود و این عمل، به کنترل تراکم بین دو لایه پلاستیک کمک می کند، اما ممکن است این تراکم مقدار نور را کمی کاهش دهد.
مزیت دیگر استفاده از پوشش دو لایه، افزایش طول عمر پلاستیک ها است، زیرا لایه خارجی پلاستیک، بر روی بالشتکی از هوا قرار می گیرد. پلاستیک های یک لایه به علت بلند شدن و افتادن در اثر وزش باد و برخورد مکرر به اسکلت گلخانه، فرسوده می شوند.
معمولا فاصله بین دو لایه پلاستیک ۵/۲ سانتیمتر ( گاهی ۵-۵/۲ ) است. اگر فاصله بین دو لایه کمتر باشد ( کمتر از ۲۵/۱ سانتیمتر ) باعث کاهش خاصیت عایقی می شود و در صورت چسبیدن کامل دولایه به یکدیگر، این خاصیت عایقی به طور کامل از بین می رود. اگر فاصله بین دو لایه، بیش از ۱۰ سانتیمتر باشد، سبب برقرار شدن جریان هوا در فاصله بین دو لایه و کاهش خاصیت عایقی می شود.
مزیت دیگر استفاده از پوشش دو لایه، جلوگیری از میعان بخارآب بر روی پوشش داخلی گلخانه است، زیرا پوشش داخلی، جسم گرم محسوب می شود و بخارآب پس از برخورد با آن، تبدیل به قطره نخواهد شد.

پاسخ به سوالات متداول در خصوص انواع پلاستیک های عریض گلخانه و کشاورزی

• آیا با انبار کردن نایلون گلخانه ای در طول زمان باعث خرابی آن می شود ؟ به علت وجود مواد uv نمی توان نایلون های عریض را در طول مدت زیاد انبار کرد و توقع داشت طی گذشت زمان خراب نشود به این دلیل که افزودنی uv دارای تاریخ مصرف می باشد . تاریخ مصرف uv با توجه به میزانی است که به نایلون اضافه می کنید اما به طور معمول تا 5 سال طول عمر خواهد داشت ، فرقی هم نمی کند از آن استفاده کنید یا آن را در انبار نگاه دارید .
• طول عمر نایلون عریض گلخانه ای و کشاورزی چقدر است ؟ یکی از سوالات متداول نایلون عریض گلخانه میزان طول عمر این محصول است . سانی پلاست تولیدات خود را تا 3 سال گارانتی می کند ، به طور معمول نایلون های عریض تا 5 سال طول عمر دارند که موارد گوناگون باعث کاهش یا افزایش طول عمر این محصول پلاستیکی خواهد شد .
• هر کیلو نایلون گلخانه ای چند متر است ؟ هر 5 متر مربع نایلون عریض گلخانه ای برابر است با یک کیلو گرم ، البته ضخامت سفارشی و نمونه های دو لایه و سه لایه تاثیر مستقیمی در وزن نهایی دارد اما به طور کلی هر یک کیلو قادر به پوشش 5 متر مربع مساحت خواهد بود .
• قيمت هر متر نايلون گلخانه ؟ قیمت هر متر نایلون گلخانه ای یک عدد مشخص نیست ، بلکه با توجه به ضخامت ، میزان افزودنی یو وی ( 1 تا 10 درصد ) ، عرض نایلون و میزان سفارش متغییر است . برای دریافت قیمت دقیق لطفا با ما تماس بگیرید  .
• رنگبندی نایلون گلخانه ای ؟ هیچ محدودیتی در رنگبندی نایلون گلخانه ای وجود ندارد از همین رو می توانید در هر طیف رنگبندی که می خواهید سفارش دهید ؟ برای رنگی کردن نایلون از افزودنی مستربچ استفاده می شود که به میزان کمی باعث افزایش قیمت خواهد شد . سفارش نایلون گلخانه ای به صورت رنگی تا حدودی می تواند از ضرر های نور خورشید کاهش دهد .

نام علمی:

Salvia rosmarinus

تیره:

Lamiaceae

تا سال 2017، با نام علمی Rosmarinus officinalis شناخته می‌شد که اکنون فقط یک مترادف است.

نام علمی آن ((رزمارینوس)) به معنی شبنم دریا می باشد، چرا که زیستگاه طبیعی گیاه بیشتر در نواحی ساحلی دریای مدیترانه است.

در یونان باستان اعتقاد بر این بوده که اکلیل کوهی (رزماری) ذهن و حافظه را تقویت می کند و به همین دلیل دانشجویان یونانی در وقت امتحان دادن، تاج گلهایی از اکلیل کوهی به دور سر خود می پیچیده اند. بعدها از اکلیل کوهی برای حفظ خاطره استفاده شد و در تشریفات تدفین، عزاداران شاخه هایی از اکلیل کوهی تازه را بر روی مقبره قرار می دادند تا شخص متوفی فراموش نشود.

در مراسم عروسی، این گیاه علامت وفاداری بوده و شاخه هایی از آن در میان دسته گل عروس قرار داده می شده است.

بر اساس یک داستان قدیمی، گفته میشود که گلهای این گیاه ابتدا به رنگ سفید بوده است و حضرت مریم قبل از ولادت مسیح (ع) تاج آبی رنگ خود را روی بوته رزماری که در آن محل بود گذاشت و از آن پس رنگ گل رزماری به رنگ تاج سر حضرت مریم درآمد و شاید نام انگلیسی این گیاه “رزماری” از همین حکایت سرچشمه گرفته باشد.

گیاهشناسی

چند ساله و به صورت درختچه‌ی کوچک که ارتفاع آن یک تا دو متر می‌شود. برگ‌های آن متقابل، باریک، دراز، نوک تیز و کمی خشن می‌باشد، روی برگ، بدون کرک و سبز ولی پشت آن پوشیده از کرک پنبه‌ای و سفید است. گل‌های آن سفید مایل به بنفش می‌باشد که در اواخر بهار از لا به‌ لای برگ‌ها بیرون می‌آید. میوه‌ی آن چهار فندقه، به رنگ قهوه‌ای و سفت و گرد و تخم آن کوچک می‌باشد که در داخل میوه است.

تمام برگ و شکوفه و اعضای گیاه معطر و خوش بو و برگ و شکوفه‌ی آن کمی تلخ و تند است. این گیاه در منطقه‌ی مدیترانه و بیش‌تر در سواحل مدیترانه و در عین حال در تپه‌ها و ارتفاعات مناطق خشک صحرا می‌روید، این گیاه در ایران نیز کاشته می‌شود. درختچه ای کوتاه، پرشاخ و برگ، ایستاده که ارتفاع آن حداکثر به ۲ متر نیز می رسد، دارای ساق های چوبی است. خزان ندارد و در تمام فصول زینت بخش باغچه است.

برگ‌های آن نازک، کوتاه، سوزنی شکل، با لبه های برگشته هستند. سطح رویی برگ صاف و فاقد کرک، در حالی که پشت برگ سفید رنگ و پوشیده از کرک است. ارتفاع این گیاه بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش دارد و بین ۱ تا ۲ متر متغیر است.

گل های آن کوچک و آبی رنگ است که در کنار برگ‌ها می روید و در اواخر بهار از لا به لای برگ‌ها خارج می شود. گل آن به ندرت سفید رنگ است. گل های این گیاه شهد زیادی تولید می کنند و شدیدا مورد علاقه زنبور عسل است. گل‌ها هنگام باز شدن و در فصول بهار و تابستان جمع آوری می شوند. گل و برگ‌های این گیاه بوی تندی شبیه به کافور دارد.

قسمت های مورد استفاده رزماری

قسمت مورد استفاده آن برگ و سرشاخه های گل دار آن است و اسانس آن از قسمت هوایی گیاه تهیه می شود. گیاه رزماری یا اکلیل کوهی بر اثر ماندن و کهنه شدن اسانس خود را از دست می‌دهد، لذا بهتر است از گیاهان خشک تر استفاده کرد. در این صورت هرچه بوی آن قوی تر باشد بهتر است. این گیاه را باید در سایه خشک کرد تا اسانس آن در گرما از بین نرود. نگه داری این گیاه بهتر است در ظروف فلزی و یا شیشه ای باشد.

ترکیبات شیمیایی رزماری

ترکیبات موجود در برگ رزماری اسانس روغنی فرار، آلفا، پینن، سینئول، بورنئول، کامفن و رزمارن است. عمده ترین ترکیبات موجود در روغن فرار گیاه را سینئول، بورنئول، کافور، بورنیل استات، آلفا پینن تشکیل می دهند که بسته به شرایط جغرافیایی محل کشت گیاه، میزان و درصد هریک از این مواد، متغیر است.

سایر ترکیبات طبیعی موجود در برگ و سرشاخه های گل دار رزماری شامل این دسته ها می شود: فلاونوئیدها مانند جنکوانین و لوتئولین، اسیدهای فنلی مانند اسید رزمارینیک، دی ترپن‌ها، تری ترپن‌ها، تانن‌ها، مواد تلخ، رزین، ساپونین، پروتئین، چربی، کربوهیدرات، فیبر، برخی املاح و ویتامین‌ها.

طرز استفاده و مقدار مصرف رزماری

از برگ‌های تازه و خرد شده اکلیل کوهی یا رزماری به دلیل داشتن اسانس معطر و روغن فرار و هم چنین تانن در سالاد و در تهیه خوراک های مرغ و ماهی استفاده می‌شود. پودر برگ های خشک شده اکلیل کوهی به تنهایی یا همراه با سایر ادویه ها به عنوان چاشنی برای خوش طعم کردن غذاها به خصوص سالاد به کار می رود.

اسانس این گیاه خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی شدید دارد و به عنوان طعم دهنده در داروهای بد مزه به کار می رود. هم چنین مواد موثره این گیاه خاصیت نگه دارندگی شدید دارد و در صنایع غذایی و کنسرو سازی کاربرد فراوانی دارد. از مواد موثره این گیاه پمادها و کرم هایی برای درمان دردهای رماتیسمی و عضلانی تهیه شده است. مهم ترین فرآورده های تولیدی از عصاره های این گیاه شامل شامپوها، نرم کننده های مو، لوسیون های دست و صورت و ژل حمام است.

خواص درمانی و طبیعت رزماری

طبیعت گیاه اکلیل کوهی یا رزماری گرم و خشک است. خواص درمانی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: درمان سنگ کلیه و مثانه، تقویت بینایی، سیاه مرقه، تپش قلب، طبرانزیت کبدی، قند خون، درمان بواسیر، آماس چشم، کم خونی، ترشحات زنانه، درمان سیاتیک، تقویت کننده معده، کمک به هضم غذا، جوش و التهابات خارجی، تورم پلک ها.

بیماری اورسی (مسمومیت خون بر اثر اوره)، تقویت حافظه، تنگی نفس، گرفتگی بینی، نارسایی کبد، کلسترول خون، گرفتگی رگ‌ها، ضد سرطان، ضد ایدز، آنتی اکسیدان، ضد اسپاسم ماهیچه های صاف و قلب، کاهش استرس، تسکین سردرد، تسکین آسم، درمان برونشیت، ضد میکروب، ضد ویروس، ضد قارچ، تنظيم عملکرد هورمون استروژن.

تقویت پوست و رفع خشکی آن، تقویت سیستم دفاعی بدن، بهبود عملکرد کلیه، محافظت از پوست، ضد درد، مسکن رماتیسم، درد مفاصل، و تسکین درد ماهیچه ها، معالجه رماتیسم، فلج، سستی اعضا، تشنج، اختلالات عصبی و تنفسی و هم چنین نارسایی کبد و کیسه صفرا. تقویت گردش خون، باز کردن مجرای تنفسی، از بین برنده بوی بد ناشی از باکتری و قارچ‌های بدن، ضد اسپاسم، برطرف کننده خستگی، آب مروارید و تقویت گردش خون .

برای درمان قند خون هر بار ۲ گرم در یک فنجان آب ۲۰ دقیقه دم کنید، روزی سه فنجان میل شود. برای درمان هپاتیت های کبدی ۲ گرم در یک فنجان دم کرده‌ي اکلیل کوهی، روزی ۳ فنجان میل شود. و گیاه اکلیل کوهی تقویت کننده ی اعصاب است، ۲ گرم آن را در یک فنجان آب جوش ۲۰ دقیقه دم و روزی یک فنجان به مدت یک هفته میل شود.

اگر دم کرده ی اکلیل کوهی روزی ۳ فنجان به مدت ۱۴ روز میل شود، برای تپش قلب مفید می باشد. برای سیاه سرفه و سرفه های مزمن سرشاخه های آن را دم و میل کنید.گیاه اکلیل کوهی برای تقویت بینایی مفید است، ۲ گرم در یک فنجان آب جوش به صورت دم کرده میل شود. برای جلوگیری از ترشحات زنانه مفید است لذا باید بعد از پاک شدن به مدت یک هفته از دم کرده آن استفاده شود. برای درمان بواسیر پودر آن را خمیر نموده، به اطراف مقعد بمالید.

برای درمان آماس چشم ۱۰ گرم اکلیل کوهی را در یک لیوان آب به مدت ۲۰ دقیقه بجوشانید سپس صاف کنید یک پنبه را آغشته و به صورت بمالید. نوشیدن دم کرده ی اکلیل کوهی، پونه و کمی لیمو برای کم خونی مفید است. برای این که گوشت فاسد نشود از برگ رزماری داخل آن را پر کنید. برای درمان گرفتگی و نارسایی کبد از دم کرده ی آن می توان استفاده کرد. برای هپاتیت کبدی نیز موثر است.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش

رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود. فرآوری برگ های این گیاه دارای اسانس، تانن، فلاونوئیدها، ساپونین و آلکالوئید (رزماریسین) می باشند. اسانس این گیاه دارای اهمیت فراوانی است و کاربردهای فراوانی نیز دارد.

نکته : اندام دارویی را در رزماری برگ و سرشاخه های گلدار گیاه تشکیل می دهند . ماده اصلی موجود در برگ و سرشاخه های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می دهد .

تکثیر

گیاه اکلیل کوهی یا رزماری در زمین های آهکی سبک و آفتاب گیر به خوبی رشد می کند. معمولا از این گیاه به عنوان پرچین همیشه سبز در باغات استفاده می‌شود. گیاه رزماری مقاومت بالایی به خشکی و شوری دارد و تابش شدید خورشید را تحمل می کند. از این گیاه برای ساخت فضای سبز استفاده می شود.

رزماری را باید در زمین های آهکی قابل نفوذ، سبک و کاملا آفتاب گیر که در معرض باد های شدید نباشد، پرورش داد. زمین زراعتی آن باید کاملا شخم زده و اصلاح شده باشد. افزودن کود حیوانی به اندازه های کافی، رشد گیاه را تقویت می کند ولی به کار بردن کود های شیمیایی ضرورت ندارد. در بعضی از نواحی شمالی اروپا، با کاشتن این گیاه در مزارع و باغ ها، پرچین هایی به ارتفاع معادل یک متر با منظره بسیار زیبا به وجود می آورند، مشروط بر آن که زمین دارای رطوبت کافی باشد و جنس آن با پرورش گیاه تناسب داشته باشد.

تکثیر از طریق کاشت دانه های رسیده ، خوابانیدن و قلمه تکثیر می شود ، ولی بهترین روش کاشت قلمه زدن می باشد به اینصورت که در بهار یا پاییز سرشاخه های برگدار گیاه را در ماسه کاشته و در محل مناسبی نگهداری می کنند که پس از ۲ الی ۳ ماه قلمه ها ریشه دار شده و سپس آنها را به زمین اصلی منتقل می کنند . فاصله کاشت بوته ها در زمین ۶۰ الی ۱۰۰ سانتیمتر و تراکم بوته بین ۱۰ تا ۱۲ هزار بوته در هکتار می باشد .

کاشت رزماری عمدتا به صورت جوی و پشته می باشد . کود دهی هنگام کاشت و پس از انجام شخم عمیق از کود حیوانی به میزان ۱۰ الی ۱۵ تن در هکتار و در طول فصل رشد از کود دامی یا کود کامل ( K ، P ، N ) در ۲ الی ۳ نوبت استفاده می شود که بین ردیف های کشت کود اضافه می شود . دوره آبیاری بین ۷ تا ۱۰ روز می باشد .

تکثیر از طریق کاشتن دانه بدین نحو است که ابتدا دانه های رسیده گیاه را در اسفند تا فروردین ماه، در قطعه زمین کاملا مناسبی با رعایت مشخصات محل پرورش، از این که در ارتفاعات و یا در دشت ها باشند می کارند، و سپس گیاه کوچک حاصل را هنگامی که رشد کافی پیدا نمود، به زمین زراعتی به نحوی منتقل می سازند که فاصله هر گیاه از دیگری، بین ۶۰ سانتی متر تا یک متر از کلیه جهات باشد. در بعضی نواحی نیز قبلا خطوطی به فواصل ۱.۲۰ متر در زمین زراعتی به وجود می آورند و گیاهان را به نحوی روی آن خطوط می کارند که فاصله هر گیاه از دیگری لااقل یک متر باشد.

تکثیر به وسیله قلمه زدن معمولا در بهار صورت می گیرد. برای این کار قلمه های فراوانی از شاخه های جوان گیاهان مسن به دست می آورند و آن ها را در زیر شاسی که گرمای مناسب داشته باشد می کارند. با این طریقه، تعداد بسیار زیادی از قلمه ها را می توان به نحو فشرده در خاک آماده، درون شاسی کاشت. معمولا قلمه ها پس از طی ۳ هفته تا یک ماه دارای ریشه می گردند و هر چه شرایط خاک زیر شاسی برای رشد گیاه مناسب تر باشد قلمه ها در مدت کوتاه تر دارای ریشه می شوند.

پس از آن که قلمه ها دارای رشد و ریشه کافی گردیدند، آن ها را به زمین اصلی با رعایت فواصل مشخص که ذکر شد، انتقال می دهند. از امتیازات این طریقه آن است که گیاه پرورش یافته، دارای همان مشخصات گیاه مادر می گردد، در حالی که از کاشتن دانه های رسیده رزماری، واریته های مختلف به ظهور می رسد. که بعضی از آن ها ممکن است مرغوب نباشد.

بهره برداری معمولا از سال سوم آغاز می شود و باید هنگامی صورت گیرد که گیاه در حال گل دادن کامل باشد. برسی های مختلف نشان داده است که اگر رزماری در دامنه های شمالی کوهستان ها در زمین مساعد پرورش یابد، به سهولت رشد می کند. و اگر پس از رشد کامل، ساقه آن ها را از ناحیه مجاور سطح زمین جهت بهره برداری قطع نمایند. در سال بعد بر اثر پیدایش جوانه های متعدد از محل قطع شده، ساقه های فراوانی ظاهر می گردد. که موجبات پر پشت شدن ساقه های متعدد گیاه را فراهم می آورد.

چنین پایه هایی دارای ساقه های متعدد نیمه چوبی و برگ های فراوان می شوند که خود یکی از امتیازات آن ها در تولید محصول مرغوب و فراوان می باشد. هنگام بهره برداری باید توجه کامل داشت که هرچه پایه گیاه مسن تر باشد، چون شاخه های آن چوبی می گردد، محصول غیر کافی با راندمان کم به دست خواهد آمد. از این جهت است که همیشه به دست آوردن شاخه های نیمه چوبی و دارای برگ های فراوان بیشتر مورد رضایت زارعین می باشد.

پس از قطع شاخه ها، معمولا از آن ها در همان محل توسط دستگاه های تقطیر قابل انتقال، اسانس گیری می کنند که نتیجه عمل با این روش بسیار بهتر می باشد. از هر ۱۰۰ کیلو گرم گل یا شاخه های برگ دار نیمه چوبی و یا گل دار ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم اسانس به دست می آید که از آن در عطر سازی، تهیه صابون، ادوکلنی و فراورده های زیبایی، استفاده می گردد.

آفات و بیماری ها

آفات خاصی که بطور جدی به رزماری آسیب وارد کند وجود ندارد ولی رزماری به بیماری قارچی مبتلا می شود که مهمترین آن Rhizoctonia solan می باشد که با قارچ کش بنومیل یا مانکوزب قابل درمان می باشد

برداشت

برداشت زمانی انجام می شود که گیاه در حال گل دادن می باشد ، گل ها در فروردین تا اوایل خرداد ظاهر می شوند . به صورتی که سرشاخه ها به طول ۳۵ – ۳۰ سانتیمتر برداشت می شوند . معمولا برگها را پس از چیدن در سایه خشک می کنند و برای اسانس گیری اگر بخواهند اسانس بگیرند به سرعت به محل تقطیر و کارخانه فرآوری منتقل می کنند. معمولا از هر ۱۰۰ کیلوگرم سرشاخه گلدار ۲۰۰ الی ۶۰۰ گرم اسانس استخراج می شود که در عطرسازی ، تهیه صابون و فرآورده های زیبایی و ادکلن کاربرد دارد .

نکته : باید دقت کرد که گیاه سخت و چوبی نشود زیرا قسمت های چوبی در فرآیند اسانس گیری باعث تولید بوی نامطبوعی در اسانس می شود. اسانس شامل : پنین سینوئیل – وبورنئول و کامفن می باشد .

کشت و توليد و تکثير رزماري

کاشت صحیح گیاهان دارویی و محصولات فرعی و فراورده های آنها مستلزم تحقیق و کاربرد روش صحیح و علمی است. چنانچه در کشت و تکثیر گیاهان دارویی بخواهیم با استفاده از منابع موجود و یا اطلاعات جمع آوری شده از کشورهای مختلف عمل نماییم هرگز بهره برداری مناسب از محصول مورد نظر و همچنین از فراورده های آن نخواهیم داشت زیرا شرایط اکولوژیک مناطق مختلف متفاوت بوده و همچنین نوع زمین مورد کشت، نحوه آبیاری ـ نوع آب آبیاری و موارد مشابه دیگر در تولید محصول و نیز فراورده های حاصل از آن نیز موثر خواهد بود لذا جهت تولید و کشت صحیح یک گیاه دارویی باید در هر منطقه شرایط صحیح و مناسب آن بررسی و سپس با توجه به شرایط موجود اقدام به کشت و تکثیر آن نمود.

تحقیقات بومی

این تحقیق مطالعاتی با هدف شناخت بهترین روش کشت جهت افزایش تولید در هکتار و نیز نحوه تکثیر قلمه به روشهای مختلف که در ایستگاه گیاهان دارویی مرکز آموزش جهاد کشاورزی سمنان در فاصله سالهای ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ انجام شد. نتایج نشان داد که نحوه کشت و تولید وتکثیر این گیاه نباید با استفاده ازروشهای منابع موجودانجام شود بلکه باید با توجه به شرایط هر منطقه و با بررسی های مختلف انجام شود تا به بهترین عملکرد در هکتار رسید.ما نتیجه گرفتیم که بهترین شیوه کشت گیاه رزماری برای منطقه سمنان در سال اول در داخل جوی ها وبه فاصله ۸۰•۸۰ سانتیمتر می باشد که با توجه به کاشت تعداد بیشتر قلمه ها میزان تولید در هکتار تا ۵/۱ برابرافزایش یافت.

← مقدمه

کاشت صحیح گیاهان دارویی و محصولات فرعی و فراورده های آنها مستلزم تحقیق و کاربرد روش صحیح و علمی است. چنانچه در کشت و تکثیر گیاهان دارویی بخواهیم با استفاده از منابع موجود و یا اطلاعات جمع آوری شده از کشورهای مختلف عمل نماییم هرگز بهره برداری مناسب از محصول مورد نظر و همچنین از فراورده های آن نخواهیم داشت زیرا شرایط اکولوژیک مناطق مختلف متفاوت بوده و همچنین نوع زمین مورد کشت، نحوه آبیاری ـ نوع آب آبیاری و موارد مشابه دیگر در تولید محصول و نیز فراورده های حاصل از آن نیز موثر خواهد بود لذا جهت تولید و کشت صحیح یک گیاه دارویی باید در هر منطقه شرایط صحیح و مناسب آن بررسی و سپس با توجه به شرایط موجود اقدام به کشت و تکثیر آن نمود.

در این مطالعه که در راستای تولید گیاه(ماده اولیه) برای پایلوت اسانس گیری و عرق گیری گیاهان دارویی در مرکز آموزش جهاد کشاورزی سمنان بر روی گیاه رزماری انجام گرفته است موضوعات مورد بررسی بر روی نحوه کشت ـ نحوه تکثیر قلمه ـ نحوه برداشت ـ زمان برداشت میزان تولید و موارد دیگر می باشد که به شرح ذیل می آید.

← مواد و روش ها

مرکز آموزش جهاد کشاورزی سمنان پس از راه اندازی پایلوت اسانس گیری و عرق گیری گیاهان دارویی جهت آشنایی دانشجویان با کارهای عملی و کار با دستگاههای صنعتی اسانس گیری و عرق گیری به منظور تامین مواد اولیه پایلوت اسانس گیری خود اقدام به کشت گیاه رزماری (الکیل کوهی) به وسعت ۲/۱ هکتار (قطعه اول) نمود که تاریخ اولین کشت در ۱۵/۲ /۷۹ با استفاده از گیاهان گلدانی بود که قطعه زمین مورد نظر به صورت جوی و پشته آماده گردید

فاصله ردیف های کشت ۱۲۰cm ودر روی ردیف ۵۰ cmدر نظر گرفته شد و به تعداد حدود ۱۸۰۰۰ گلدان کشت گردید.(در ۲/۱ هکتار) زمین کشت شده در نیمه اول سال هر ۷ روز یک بار و در نیمه دوم سال با توجه به بارندگی هر ۲۵-۲۰ روز یکبار آبیاری گردید

اولین برداشت محصول در اوایل خرداد ماه ۸۰ صورت گرفت. همچنین دومین برداشت محصول در سال۸۱ همزمان با گلدهی آغاز گردید که گیاهان به طور پیوسته روزانه تراشیده شده و در پایلوت اسانس گیری مورد نظر اسانس گیری شدند از زمان اولین کشت رزماری های مورد نظر موارد و پارامترهای زیادی مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفتند که نتایج حاصل در بخش نتایج و بحث آمده است و کلیه نتایج بدست آمده در مزارع جدید رعایت گردید.

← نحوه مبارزه با علف های هرز

در مزرعه موجود با استفاده از کلتیواتور بطریق مکانیکی پس از برداشت محصول بوده است که علف های ریشه کن شده توسط کارگر جمع آوری گردیدهمچنین در کل مراحل رشد از هیچ کود شیمیایی استفاده نگردید و فقط از کود مرغی بصورت سرک استفاده گردیده است.

در تکثیر قلمه های رزماری از شاسی استفاده گردید(در مرحله اول) که شاسی مورد نظر از سطح زمین یک متر عمق داشت که در کف شاسی ۵۰ cm ماسه بادی ریخته شده بود و سقف شاسی با پلاستیک پوشانده گردید . دراین روش تکثیر قلمه ها در ۱۵ آبان درشاسی کشت شد ودر اسفند ماه به زمین اصلی انتقال داده شدند. در هر متر مربع شاسی حدود ۸۰۰ قلمه تولید گردید که موفقیت کل قلمه های تولید شده ۹۰ درصد بود.

در سالهای بعد بدون پوشاندن سقف شاسی در اوایل فروردین قلمه ها در شاسی زده شد و در اسفند ماه همان سال مورد استفاده قرار گرفت که موفقیت تولید این قلمه ها نیز ۹۰ درصد بوده است.

نوع سوم تکثیر قلمه های رزماری، کشت مستقیم قلمه ها در زمین معمولی که حدود ۲۰ cm از ماسه بادی پوشانده شده بوداجرا گردید که موفقیت این نوع تکثیر نیز حدود ۹۰ درصد بود . نتایج و بحث نتایج این پژوهش نشان داد که با بررسی های به عمل آمده در نحوه کشت رزماری در قطعه اول، فاصله ردیف ها زیاد در نظر گرفته شده بود و به همین خاطر فاصله ردیف ها در کشت قطعه دوم وقطعات سالهای بعد به ۸۰cm کاهش داده شد که به این صورت تعداد قلمه های ریشه دار کشت شده در یک هکتار از زمین حدود ۲۲۰۰۰ قلمه رسید.

همچنین در کشت قطعه اول گلدانها بر روی پشته ردیف ها کاشته شد که به علت گرمای هوا و کافی نبودن رطوبت حدود ۱۵۰۰ گلدان خشک گردید لذا در قطعه دوم و قطعات دیگر قلمه های ریشه دار با این که به صورت گلدانی نبودند داخل جوی ها کشت شده که بعلت رطوبت بیشتر تعداد سبز شدن قلمه ها افزایش پیدا کرده و در سال دوم جای جو و پشته در زمین جابجا گردید در برداشت سال اول که همزمان با گلدهی گیاه انجام گرفت

میزان تولید گیاه حدود ۱۲ تن و در برداشت سال دوم به ۴۰ تن رسید در(۲/۱ هکتار) که با توجه به اینکه تعداد قلمه های کشت شده در قطعه دوم افزایش داده شد میزان تولید در یک هکتار در سال اول حدود ۱۵ تن و در سال دوم حدود ۵۰ تن رسید. یعنی با تغییر فاصله کشت تولید حدود ۵/۱ برابر افزایش پیدا کرده است . همچنین در خصوص آفت گیاه رزماری از زمان کشت تا بحال هیچ آفت خاصی بر روی این گیاه مشاهده نگردیده است ولی در بعضی ازمواقع بوته ها دچار بیماری قارچی شدند

مقالات مرتبط

خواص روغن رزماری : ۲۱ خاصیت اثبات شده روغن رزماری برای سلامت بدن – خواص روغن رز ماری

۱۵ خاصیت شگفت انگیز روغن رزماری برای پوست و مو – خواص روغن رزماری: 15 فایده و کاربرد روغن رزماری که معجزه می‌کند

یک سیستم آبیاری طوری طراحی می­‌شود که مقدار دقیق آب مورد نیاز محصول را در طول سال بطور روزانه تامین نماید. مقدار آب مورد نیاز بستگی به منطقه کشت، محصول مورد کشت، شرایط آب و هوایی، زمان و فصل کشت و اینکه آیا گلخانه دارای سیستم تهویه و گرمایشی است، دارد. نیاز آبی هم بسته به ترکیب خاک، اندازه ظرف، نوع ظرف و یا همان بستر محصول می‌تواند متفاوت باشد. روش آبیاری در گلخانه‌ها تاثیر بسزایی در کیفیت محصولات دارد، بنابراین اهمیت انتخاب یک روش مناسب و درست آبیاری، بسیار مهم و حیاتی است.

برخی بر این باورند که انتخاب روش آبیاری در گلخانه‌ها موضوع ساده و پیش‌پا افتاده‌ای است. اما افراد با تجربه و متخصص، باور دارند برای انتخاب روش آبیاری گلخانه‌ای باید تمامی جوانب بررسی شود. انتخاب روش آبیاری باید بر پایه اصول و منطق باشد تا از بروز ضرر و زیان جلوگیری نماید و بهره‌وری را نیز افزایش دهد. آگاهی از انواع روش‌های مختلف آبیاری در گلخانه‌ها، می‌تواند ما را در انتخاب بهترین روش کمک شایانی نماید.

سه اصل کلی در آبیاری

قانون اول: از یک بستر و خاک با ساختار خوب و زهکشی شده استفاده کنید.

اگر بستر گیاه به خوبی زهکشی نشده باشد و هوای کافی در اطراف ریشه موجود نباشد، عملیات آبیاری نمی‌توند به خوبی صورت گیرد. به همین خاطر بستر دارای هوای کافی در منطقه ریشه، برای رشد گیاهان کاملا ضروری است. ترکیب خاک بایستی با یک فرمولاسیون که متناسب با شرایط گلخانه است، مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین خاک مزرعه به تنهایی جوابگوی نیاز گیاه نیست.

قانون دوم: در هر بار آبیاری، عملیات آبیاری باید به صورت کامل انجام گیرد.

از انجام آبیاری مقطعی و نیمه‌کاره اجتناب نمایید. در هر بار آبیاری، خاک بایستی کاملا مرطوب شود و به تمامی قسمت‌های بستر و نقاط انتهایی ریشه نیز به مقدار کافی آب برسد. به عنوان یک قاعده کلی 10 الی 15 درصد آبیاری اضافی برای محصولات، می‌تواند خیال ما را از این بابت راحت نماید. به طور کلی نیاز آبی گلخانه‌ای در بستر‌های مبتنی بر خاک حدود 20 لیتر بازای هر متر مکعب و برای گلدان‌ها حدود 0.3 تا 0.35 لیتر بازای گلدان‌هایی با قطر 16.5 سانتی‌متر می‌باشد.

قانون سوم: آبیاری بایستی دقیقا قبل از شروع تنش آبی گیاه انجام شود.

از آنجایی که آبیاری بیش از حد، منجر به کاهش هوای کافی در ریشه و بروز مشکلاتی در رشد گیاه می‌شود، آبیاری باید دقیقا قبل از ورود گیاه به مرحله تنش آبی انجام شود. اما چطور می‌توانیم تنش اولیه آبی گیاه را تشخیص دهیم؟ پاسخ ظاهر و علایم شاخ و برگ گیاه است. برای مثال از بافت، رنگ و کدر بودن رنگ گیاه، می‌توان برای تشخیص میزان تنش آبی آن استفاده کرد. نباید فراموش کرد که تشخیص نیاز آبی گیاه، به نوع محصول نیز بستگی دارد. برای گیاهانی که علائم ظاهری خاصی برای تشخیص تنش آبی ندارند، از رنگ و وزن خاک نیز می‌توان نیاز آبی گیاه را تشخیص داد.

روش‌های آبیاری گلخانه‌

آبیاری دستی یا سنتی (Hand Watering)

قدیمی‌ترین روش آبیاری، روش آبیاری دستی است که امروزه دیگر بسیار نامتعارف و غیر اقتصادی است. در حال حاضر، پرورش‌دهندگان گلخانه‌ای از این روش استفاده نمی‌کنند مگر در شرایط خیلی خاص، مانند پرورش گیاهان خاص با نیاز‌های آبی ویژه و یا در مناطق جغرافیایی بسیار خشک و متفاوت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هزینه این روش در همان سال اول برابر با اجرای سیستم‌های نوین آبیاری می‌باشد و بنابراین استفاده از این روش به جز در موارد خیلی خاص، هیچ دلیل موجهی ندارد. در این روش مقدار آب دریافتی توسط گیاهان یکنواخت نیست و در عین حال، آبیاری دستی فرآیندی وقت‌گیر و خسته کننده می‌باشد. ولی درهر حال اگر از این روش آبیاری استفاده می‌کنید حتما در انتهای شلنگ آبیاری از وسیله فشار شکن استفاده نمایید. این وسیله نیروی فشار آب خروجی را کم کرده و از شسته شدن بستر خاک و بهم ریختن ترکیب خاک جلوگیری می‌کند.

آبیاری محیطی (Perimeter Watering)

این روش آبیاری برای گلخانه‌های باغچه‌ای با بستر ثابت قابل استفاده است. در این سیستم آبیاری عموما از لوله لی‌فلت و یا لوله‎‌های پلی اتیلن و نازل‌های پلاستیکی استفاده می‌شود که نازل‌های پلاستیکی آب را بر روی سطح خاک، زیر شاخه و برگ‌ها اسپری می‌کند. نازل‌ها در این روش از نایلون و یا پلاستیک سخت ساخته شده است. برای آبیاری، نازل‌ها بر اساس نیاز با زاویه‌های 45، 90 و 180 درجه تنظیم می‌شوند تا آب را اسپری کنند.

توجه به این نکته حائز اهمیت است که استفاده از لوله‌های سخت پلی اتیلن دارای معایبی می‌باشد. این لوله‌ها بخاطر نداشتن انعطاف لازم، پس از مدتی جابجا شده و تغییر مکان می‌دهد که باعث به هم خوردن زاویه نازل‌ها شده که ممکن است نازل‌ها از داخل گلدان‌ها خارج شوند. لذا برای جلوگیری از این مشکلات پیشنهاد می‌شود از لوله‌های انعطاف پذیر لی‌فلت استفاده شود. استفاده از لوله‌های تاشوی لیفلت، مضاف بر اینکه باعث برطرف شدن این مشکل می‌شود، مزیت‌های زیادی نیز دارد، مانند راحتی نصب و جابجایی، مقرون به صرفه بودن وطول عمر بالاتر.

آبیاری سقفی یا آبشاری (Overhead Sprinklers)

در حالی که در بیشتر محصولات زراعی برای جلوگیری از بیماری، شاخه‌های گیاهان باید خشک نگه داشته شوند، تعداد کمی از محصولات زراعی وجود دارند که می‌توانند شاخ و برگ مرطوب را تحمل نمایند. این دسته از گیاهان که در برابر رطوبت شاخ و برگ مقاوم هستند را به راحتی می‌توان با روش آبیاری سقفی آبیاری نمود.

بسیاری از گلها و برخی از گیاهان سبز جزء این دسته‌اند، که می‌توان آنها را توسط این روش آبیاری نمود. این روش آبیاری شامل یه خط لوله اصلی انتقال آب می‌باشد که سرتاسر سالن کشیده شده است. در این روش، رایزر‌ها و نازل‌هایی که در سقف یا کف سالن نصب شده‌اند و در ارتفاعی بالاتر از گیاه قرار می‌گیرند و آب را بر روی گیاه اسپری می‌کنند. ارتفاع 60 سانتیمتری برای آبیاری گل‌های آپارتمانی و ارتفاع 180 سانتیمتری برای گلهای دیگر، مناسب است. در این روش، حرکت نازل به گونه‌ای است که یک الگوی چرخش 360درجه‌ای را به طور مداوم طی می‌کند تا سطح پاشش یکنواختی در آبیاری مهیا شود. در این روش سینی‌هایی برای جمع‌آوری آب بین گلدان‌ها استفاده می‌شود تا از هدر رفت آب نیز، جلوگیری شود. نصب این سینی‌ها طوری هست که با داشتن یک شیب بسیار کم، آب بین گلدان‌ها را به سمت منبع هدایت می‌کند.

آبیاری مه پاشی (Boom Watering)

آبیاری مه پاش شامل یک لوله اصلی آب است که سرتاسر سقف گلخانه در جهت طولی کشیده شده است. این لوله مجهز به نازل‌هایی است که می‌توانند آب یا محلول کود و موادمغذی را بر روی محصول بپاشند. در حالت توسعه یافته این روش، نازل‌ها بر روی یک تسمه سوار هستند که بوسیله یک موتور الکتریکی جابجا می‌شوند. مقدار آب خروجی با سرعت نازل که از بالای گیاهان عبور می‌کند، تنظیم می‌شود.

این روش که در گلخانه‌ها کاربرد دارد، اغلب برای تکثیر گیاهان قلمه ای و تولید نشاء ایده‌ال است.در این روش آب به صورت قطرات بسیار ریز به طور متناوب بر روی محیط کشت پخش شده و موجب کاهش درجه حرارت محیط و تامین رطوبت نسبی مورد نیاز قلمه‌ها و نشاء می‌شود.

آبیاری قطره‌ای (Drip Irrigation)

روش آبیاری قطره‌ای روش بسیار کارآمدی است که در آن، آب در فواصل مکرر و قابل تنظیم از طریق قطره چکان‌ها و دریپرها که در امتداد مسیر لترال قرار دارند، به گیاه منتقل می‌شود. سیستم آبیاری قطره‌ای به عنوان بخش کامل و اساسی در طرح جامع آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد و این روش به عنوان کامل‌ترین و بهترین روش برای آبیاری و انتقال یکنواخت کود و مواد مغذی به گیاه شناخته می‌شود. این روش با مصرف بهینه و ناچیز آب، کود و مواد مغذی، تولید بهینه‌ای را نیز به ارمغان می‌آورد. راندمان روش آبیاری قطره‌ای بین 90 تا 95 درصد تخمین زده می‌شود، که به نسبت سایر روش‌ها که در بهترین حالت راندمانی بین 60 الی 70 درصد دارند، بسیار چشم گیر است. آبیاری قطره‌ای نه تنها برای گلخانه‌ها بلکه برای محیط‌های باز و مزارع، به ویژه مناطق خشک و نیمه خشک نیز بسیار کارآمد و مناسب است.

یکی از معایبی که به روش آبیاری قطره‌ای وارد می‌شود، هزینه نسبتا بالای این روش نسبت به سایر روش‌هاست. با این‌حال متخصصان بر این باورند که مقایسه هزینه‌های اجرای سیستم آبیاری بایستی با در نظر گرفتن تمامی جوانب مانند راندمان سیستم، هزینه نگهداری، خروجی محصول، کیفیت محصول و… انجام گیرد. نتیجه تحقیقات نشان دهنده آنست که در بلندمدت استفاده از این سیستم، صرفه اقتصادی دارد.

آبیاری با لوله تراوا (متخلخل یا نشتی)

آبیاری زیرسطحی تراوا سیستمی است که با استفاده از لوله های متخلخل اسفنجی آب، کود، سم و موارد مغذی را در یک فضای رطوبتی مستقیما در اختیار ریشه قرار می‌دهد. پیاده‌سازی این روش همانند آبیاری قطره ای است، با این تفاوت که به صورت زیر زمینی و نشتی انجام می شود. برای این کار می توان لوله ها را در عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متری درون شیارهایی داخل زمین قرار داد و با خاک روی آن ها را پوشاند. از مزایای این سیستم این است که به راحتی آب، مواد غذایی و سموم نباتی را در اختیار ریشه قرار می‌گیرد. ممانعت از رشد علف های هرز، عدم نیاز به تسطیح زمین و انجام تهویه از دیگر مزایای این روش می‌باشد.

نام علمی:

Hypericum perforatum

تیره:

Hypericaceae

گیاهشناسی

این گیاه در مناطق معتدله اروپا و آسیا می روید . در ایران در نواحی شمالی به خصوص اردبیل ، آستارا و گرگان به صورت خودرو در مراتع دیده می شود . ساقه این گیاه استوانه ای و مقطع عرضی آن دو گوش است . ارتفاع ساقه بسته به شرایط اقلیمی مختلف بین ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر و ضخامت آن بین ۳ تا ۵ میلیمتر است . برگهای این گیاه متقابل ، ساده و بدون دمبرگ هستند . چنانچه برگهای گل راعی در مقابل نور قرار گیرند نقاط روشنی بر روی آنها قابل مشاهده می باشد که محل تجمع اسانس می باشد . این گیاه دارای گلهای زرد رنگ با ۵ گلبرگ می باشد . 

خواص دارویی

در طب سنتی، از گل راعی استفاده‌های زیادی می‌شود. بسیاری از این کاربردها در تحقیقات علمی به اثبات نرسیده‌اند. امروزه بیشتر از این گیاه برای درمان موارد خفیف و متوسط افسردگی و کاهش علائم یائسگی استفاده می‌شود. گل راعی با بسیاری از داروها تداخل دارد؛ بنابراین بهتر است قبل از مصرف مکمل‌های آن با پزشک مشورت کنید.

گل راعی برای همه افراد مناسب نیست. بهتر است مبتلایان به آلزایمر، اختلال دوقطبی، افسردگی شدید و اسکیزوفرنی از مصرف این گیاه خودداری بکنند. همچنین، مصرف این دارو به زنان باردار و شیرده توصیه نمی‌شود. به‌دلیل تداخل این گیاه با داروهای بی‌هوشی، باید از ۲ هفته قبل از عمل جراحی مصرف آن را متوقف بکنید.

بهبود افسردگی: مصرف خوراکی عصاره گل به بهبود افسردگی، کاهش عصبانیت و خستگی بر اثر افسردگی کمک می‌کند. مصرف برخی محصولات گل راعی نیز ممکن است بتواند مانند داروهای تجویزی در درمان افسردگی مؤثر باشد. البته همه محصولات این گیاه ممکن است تأثیری مشابه انواع استفاده‌شده در بررسی‌ها را نداشته باشند؛ بنابراین بهبود افسردگی خفیف و ملایم از خواص هوفاریقون به حساب می‌آید.

کاهش علائم یائسگی: بسیاری از بررسی‌ها نشان داده‌اند مصرف خوراکی گل راعی به کاهش حس گرگرفتگی و سایر علائم یائسگی کمک می‌کند. برخی شواهد حاکی از آن‌اند که مصرف خوراکی گل راعی همراه با کوهوش سیاه نیز در کاهش علائم یائسگی مفید است؛ اما ممکن است همه محصولات گل راعی این تأثیر را نداشته باشد.

اختلال روان‌تنی یا سوماتوفرم: در این نوع از اختلالات، بیمار با علائم جسمی به پزشک مراجعه می‌کند؛ اما پزشک در معاینه و آزمایش‌ها مشکلی مشاهده نمی‌کند. در این نوع بیماری‌ها، پزشک علت مشکل بیمار را روانی ارزیابی می‌‌کند. درمان با مصرف روزانه یکی از محصولات گل راعی به‌مدت ۶ هفته توانست به کاهش علائم این اختلال در بیماران کمک بکند.

عوارض جانبی گل راعی

• مصرف موضعی گل راعی: اطلاعات کافی و قابل‌‌اتکا از عوارض مصرف موضعی گل راعی در دسترس نیست. با این حال، قرارگرفتن در معرض نور خورشید پس ‌از مصرف می‌تواند واکنش‌های پوستی را به دنبال داشته باشد.
• مصرف خوراکی گل راعی در مقادیر زیاد معمولا خطرناک است: مصرف خوراکی گل راعی در مقادیر زیاد می‌تواند موجب بروز واکنش‌های پوستی در برابر پرتوهای خورشید بشود. حتی مصرف مقادیر معمول گل راعی در برخی زنان با قرارگرفتن در معرض خورشید می‌تواند واکنش‌های پوستی به همراه داشته باشد؛ بنابراین بهتر است بعد از مصرف گل راعی، لباسی مناسب در برابر خورشید بپوشید؛ مخصوصا اگر پوست روشنی داشته باشید.
• مصرف خوراکی گل راعی در مقادیر متوسط به‌مدت ۱۲ هفته معمولا بی‌خطر است: برخی شواهد حاکی از آن است که می‌توان گل راعی را به‌مدت ۱ سال نیز مصرف کرد. با این حال، ممکن است مصرف گل راعی در برخی افراد عوارضی را بر جای بگذارد. از جمله عوارض احتمالی گل راعی می‌توان به اختلال در خوابیدن، سختی در ساکن‌نشستن، عصبانیت، حساسیت، افزایش فشار خون، ناراحتی معده، خستگی، خشکی دهان، سردرد و سرگیجه، جوش پوستی، اسهال و به‌خواب‌رفتن دست‌‌وپا اشاره کرد. اگر مصرف گل راعی موجب اختلال در خوابیدن‌تان می‌شود، آن را صبح‌ها مصرف کنید یا مقدار مصرفی‌تان را کاهش بدهید.

آماده سازی خاک

در پاییز پس از دادن کودهای حیوانی پوسیده و شیمیایی لازم زمین شخم زده می شود. در این زمان اکسید فسفر ۹۰-۸۰ کیلو گرم در هکتار اکسید پتاس ۱۷۰-۱۶۰ کیلو گرم در هکتار همراه با کود حیوانی پوسیده در هنگام شخم با زمین مخلوط می‌گردد. قبل از کاشت نیز ۱۶۰-۱۵۰ کیلو گرم ازت نیز در اختیار زمین قرار می‌گیرد. (دو سوم قبل و یک سوم بعد از کشت).

تاریخ و فواصل کاشت

چنانچه تکثیر گل راعی از طریق بذر صورت گیرد، در کشت غیر مستقیم می توان از خزانه های زیر پلاستیک یا خزانه هوای آزاد استفاده کرد. بهمن ماه زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه زیر پلاستیک و اواخر زمستان (اواسط اسفند) نیز زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه هوای آزاد می باشد. در هر دو صورت بذور باید در ردیف هایی به فاصله 25 تا 30 سانتی متر در خزانه کشت شوند، سپس نشاء ها باید در ردیف هایی به فاصله 60 تا 70 سانتی متر به زمین اصلی منتقل شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف در زمین اصلی نیز تا 30 سانتی متر مناسب است.

عده ای از محققین اظهار می دارند، هنگامی که ارتفاع نشاء ها به 10 تا 15 سانتی متر رسید می توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. فصل پاییز (اواسط آذر ماه) زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است. کشت بذر گل راعی در پاییز نه تنها نیاز سرمایی بذر را تامین می کند بلکه بارندگی های فصل پاییز و زمستان سبب افزایش قدرت جواه زنی بذر ها می شود. در کشت مستقیم، بذر ها باید در ردیف های به فاصله 40 تا 60 سانتی متر کشت شوند. فاصله مناسب دو بوته در طول ردیف نیز 25 تا 30 سانتی متر توصیه می شود. اواخز شهریور تا اوائل مهر ماه نیز زمان مناسبی برای تکثیر رویشی گل راعی است. در این روش قطعات ریشه در ردیف هایی به فاصله 60 تا 70 سانتی متر کشت می شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف نیز 25 تا 30 سانتی متر باید در نظر گرفته شود.

عمق کشت بذر گل راعی به بافت خاک و شرایط اقلیمی محل کاشت بستگی دارد. عمق مناسب کشت بذر در یک خاک با بافت سبک یا متوسط 5/0 (نیم) سانتی متر توصیه شده است. عده ای از محققین در تحققیات خود نشان داده اند، چنانچه بذر گیاه در یک خاک لومی رسی به عمق 5/0 سانتی متر کشت شوند قادر به سبز شدن نخواهد بود.

روش کاشت

تکثیر توسط بذر: چنانچه بذر های گل راعی به مدت سه روز در آب جاری شسته شوند قدرت جوانه زنی آنها به بیش از دو برابرافزایش می یابد. علت این امر را خارج شدن مواد باز دارنده جوانه زنی بذر در جریان شدن بذر می دانند. برنات معتقد است تیمار بذور با مقدار 500 تا 1000 پی پی ام اسید جیبرلیک سبب افزایش قوه نامیه آنها می شود. بذور تیمار شده  گل راعی را می توان به دو روش مستقیم (در زمین اصلی) و غیر مستقیم (در خزانه) کشت کرد.

کشت مستقیم: از آنجا که بذور گل راعی بسیار کوچک و رشد اولیه آنها بسیار کند و بطئی است و علف های هرز به راحتی می توانند بر آن غلبه کنند، معمولا کشت مستقیم این گیاه توصیه نمی شود مگر در سطوح کوچک و در مواقعی که خاک، نرم و از رطوبت کافی برخوردار بوده و بستر خاک فاقد علف های هرز باشد. پس از کاشت انجام غلطک مناسب ضرورت دارد. در کشت مستقیم برای عر هکتار به دو تا پنج کیلو گرم بر با کیفیت مناسب نیاز است.

کشت غیر مستقیم: بذور گل راعی را می توان در زمان و تراکم مورد نیاز در خزانه زیر پلاستیک یا خزانه هوای آزاد کشت کرد. در این روش برای هر متر مربع 60 تا 80 گرم بذر با کیفیت مناسب مورد نیاز می باشد. پس از کاشت، انجام غلطک مناسب سبب تسریع و یکسانی در جوانه زنی بذر ها می گردد. با آبیاری منظم سطح خزانه و وجین علف های هرز، نشاء های حاصله را از اوائل خرداد ماه می توان با رعایت فواصل مناسب کاشت، به زمین اصلی منتقل نموده و می بایست بلافاصله آنها را آبیاری کرد. از هر 100 متر مربع مساحت خزانه می توان 35 تا 43 هزار نشاء با کیفیت مناسب تولید کرد.

تکثیر رویشی: تکثیر رویشی با تقسیم ریشه انجام می شود. به طوری که گیاهان دو تا چهار ساله، سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی، باکتریایی یا ویروسی را در زمان مناسب از خاک خارج و هر بوته را به چهار تا شش قسمت تقسیم می کنند. هر قطعه باید دارای تعداد مناسب جوانه رویشی (حداقل یک جوانه) باشد، سپس هر یک را باید در فواصل ذکر شده در زمین زراعی مورد نظر کشت کرد.قطعات ریشه ای را باید به گونه ای در خاک قرار داد تا جوانه راس ریشه در عمق چند سانتی متری خاک (دو تا پنج سانتی متر) قرار گیرد.

مراقبت و نگهداری

پس از کاشت، آبیاری جهت یکسانی در رشد و نمو گیاهان ضرورت دارد. پس از اولین برداشت پیکر رویشی، چنانچه مقدار مناسبی ازت به همراه آبیاری در اختیار گیاهان قرار گیرد در افزایش عملکرد محصول نقش بسزایی دارد. توصیه می شود در روز های گرم و خشک گیاهان به مقدار 15 تا 25 میلی متر آبیاری شوند.

در سال اول رویش باید سه تا چهار بار اقدام به وجین مکانیکی علف های هرز نمود. با استفاده از کولتیواتور یا بیل می توان علف های هرز فاصله بین ردیف ها را وجین کرد. در سال دوم گیاهان از رشد سریعی برخوردار می شوند، به طوری که فواصل بین ردیف ها بر اثر رشد گیاهان بسته شده و مبارزه مکانیکی با علف های هرز امکان پذیر نمی باشد. از این رو از سال دوم رویش، می توان از علف کش های فوسیلاداس به مقدار دو تا چهار لیتر و یا آفالون به مقدار 2/1 تا 5/1 لیتر در هکتار استفاده کرد. بهتر است این مقدار علف کش در 200 تا 300 لیتر آب حل شود.

گل راعی در طول رویش ممکن است توسط برخی آفات مانند سوسک برگ یا شته آسیب زده دیده و خسارات زیادی را متحمل شود. از این رو همواره مراقبت از گیاهان در برابر آفات ضرورت دارد.

عوامل بیماری زای قارچی مانند کلتوریکوم گلوسپوروایدس، فوزاریوم، آلترناریا، و اسکلرتینا نیز می توانند سبب خسارات سنگینی به محصول شوند. با استفاده از عملیات به زراعی مناسب می توان از آلوده شدن گیاهان به عوامل قارچی اشاره شده جلوگیری کرد. در صورت آلودگی مزارع به این بیماری ها می توان سموم توپسین ام، چینواین فوندازول و یا اط سم میلتوس استفاده کرد. در شرایطی که بیماری گسترش داشته باشد باید از این سموم دو تا سه مرتبه استفاده کرد.

هنگام سم پاشی باید مراقب جوانه هایی که تازه تشکیل شده اند، بود تا دچار شکستگی و افتادن از گیاه نشوند. مواقعی که آلودگی قارچی شدید باشد لازم است پس از اولین برداشت، گیاهان مجددا سم پاشی شوند.

اطمینان از سلامت بذوری که به منظور کشت سال های آتی از مزرعه برداشت می شوند بسیار ضروری است. چرا که در صورت آلوده بودن بذر ها، احتمال آلودگی مزرعه به بیماری های قارچی پس از کشت آنها بسیار زیاد خواهد بود.

برداشت محصول

محصول گل راعی را با ماشین برداشت و یا با دست برداشت می کنند. زمان برداشت بستگی به میزان مواد موثره موجود در گیاه دارد. از این رو زمان مناسب برداشت پیکر رویشی در شرایط اقلیم مختلف باید مورد بررسی قرار گیرد. در این رابطه عده ای معتقدند برگ های گل راعی در مرحله گلدهی کامل از بیشترین مقدار فلاونوئید (مانند روتین، هاپرین و کوئرستین) برخوردارند در حالی که بیشترین مقدار تانن و حداکثر مقدار هیپریسین در جوانه باز نشده گل مشاهده می شود. در تحقیقی با موضوع تاثیر سه زمان مختلف برداشت شامل قبل از گلدهی، گلدهی کامل و مرحله تشکیل میوه بر روی مقدار هیپریسین و اسانس پیکر رویشی خشک گل راعی نشان دادند که حداکثر مقدار هیپریسین و اسانس (به ترتیب 329 میکرو گرم در گرم و 35/0 میلی لیتر اسانس در 100 گرم پیکر رویشی خشک) در مرحله گلدهی کامل و حداقل آنها (به ترتیب 22 میکرو گرم در گرم هیپریسین و 12/0 میلی لیتر اسانس در 100 گرم پیکر رویشی خشک) در مرحله قبل از گلدهی بدست آمد.

در تحقیق دیگری، میزان هیپریسین و عملکرد پیکر رویشی رقم توپاز و یک رقم مجارستانی در شش مرحله رویشی گیاه گل راعی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین مقدار هیپریسین موجود در پیکره رویشی در رقم توپاز در مرحله آغاز تشکیل میوه و در رقم مجارستانی در مرحله گلدهی کامل ساخته و ذخیره می شود. در این بررسی نشان داده شد که بیشترین عملکرد پیکر رویشی تازه و خشک در مراحل گلدهی کامل و تشکیل میوه به دست می آید.

برنات معتقد است بیشترین مقدار هیپریسین و فلاونوئید در اوایل مرحله گلدهی در گیاه وجود دارد. وی اظهار می دارد، اگر در فصل بهار اقدام به انتقال نشاء به زمین اصلی شود، در سال اول رویش فقط یک بار آن هم در مرداد ماه می توان محصول را برداشت کرد. ولی چنانچه نشاء ها در فصل پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند در سال اول رویش، اولین بار در تیر ماه و دومین و آخرین مرحله در شهریور ماه می توان پیکر رویشی محصول را برداشت کرد. گیاهان در سال های دوم و سوم رویش از رشد و نمو سریعی برخوردار می گردند. به طوری که در هر سال می توان دو مرتبه محصول برداشت کرد. اولین برداشت در مرحله تشکیل گل (اواخر خرداد ماه) و دومین و آخرین برداشت در اوایل مرداد ماه خواهد بود.

محققین معتقدند برداشت گیاه باید به نحوی صورت گیرد که 20 تا 30 سانتی متر یا 30 تا 40 سانتی متر قسمت فوقانی گیاهان را شامل شود. اگر چه برخی معتقدند پیکر رویشی گل راعی را باید از فاصله ده سانتی متری از سطح زمین برداشت کرده و سپس ساقه ها و شاخه های چوبی و ضخیم را زا سایر قسمت ها جدا نمود.

پس از برداشت پیکر گل راعی، باید آنها را خشک کرد. پیکر رویشی گل راعی را با استفاده از خشک کن های الکتریکی در دمای 40 درجه سانتی گراد، با حفظ مناسب ترین کمیت و کیفیت مواد موثره می توان خشک کرد. چنانچه امکان استفاده از خشک کن های الکتریکی نباشد، گیاهان را می توان در سایه و در جریان هوای آزاد خشک کرد. تحقیقات نشان می دهد خشک کردن این گیاه در آفتاب سبب کاهش 80 درصدی هیپریسین می شود.

عملکرد محصول پیکره رویشی به عوامل متعددی مانند رقم، شرایط اقلیمی محل رویش و روش برداشت بستگی دارد. در سال اول رویش 8/0 (هشت دهم) تا 2/1 (یک و دو دهم) تن و از سال دوم به بعد 5/2 تا 5 تن پیکر رویشی خشک از هر هکتار زمین قابل برداشت است. نسبت پیکر رویشی تازه به خشک سه تا پنج به یک است.

برداشت بذر

اگر هدف اط کشت گل راعی تهیه بذر جهت کاشت باشد، نباید پیکر رویشی را برداشت کرد. اواخر مرداد تا اوایل شهریور هنگامی که چهل درصد میوه ها رسیده و رنگ آنها قهوه ای تیره شدند، می توان آنها را برداشت کرد. س از بوجاری میوه، بذر ها را باید تمیز و در جای خشک، خنک و تاریک نگهداری نمود.

مقدار عکلکرد بذر متفاوت و بین 50 تا 200 کیلو گرم در هکتار می باشد.

مقالات مرتبط

گل راعی چیست ؟ خواص تایید شده روغن گل راعی کدامند ؟ – گل راعی چیست ؟

آبیاری از قدیمی‌ترین فعالیت‌های بشری بوده که اصلی‌ترین هدف آن افزایش تولید محصولات کشاورزی است. در آبیاری رطوبت خاک باید در حدی حفظ شود که گیاه دچار کمبود آب نشود. باید توجه داشت که کمبود رطوبت در خاک همان قدر برای گیاه مشکل‌ساز است که رطوبت بیش اندازه خاک. بنابراین نباید در آبیاری زیاده‌روی کرد، زیرا باعث می‌شود گیاه از رطوبت بیش از اندازه آسیب ببیند و عملکرد محصول پایین بیاید. هدف آبیاری در بعضی موارد می‌تواند کنترل دمای هوا، رطوبت هوا و کاهش آفات و بیماری‌های گیاهی باشد.

انواع روش‌های آبیاری را می‌توان در دو دسته کلی آبیاری سطحی و آبیاری تحت فشار طبقه‌بندی کرد. اصلی‌ترین تفاوت بین روش‌های آبیاری سطحی و تحت فشار، نوع نیروی به‌کار رفته برای توزیع آب در مزرعه است. در آبیاری سطحی آب به‌کمک نیروی جاذبه زمین یا نیروی ثقل در روی زمین پخش می‌شود. به‌همین علت نام دیگر آبیاری سطحی، آبیاری ثقلی است. در آبیاری تحت فشار از پمپ و لوله برای انتقال آب و از پاشنده‌ها برای پخش آب در سطح مزرعه استفاده می‌گردد. منظور از پاشنده‌ها، آبپاش‌ها یا قطره‌چکان‌ها هستند که بر روی لوله‌ای به نام لوله جانبی قرار دارند. لوله جانبی را لوله لترال نیز می‌نامند.

الف-انواع روش‌های آبیاری سطحی

آبیاری سطحی قديمی ترين و رايج ترين روش آبیاری در کشاورزی است. آبیاری سطحی را می توان به انواع مختلف تقسیم بندی کرد؛ ولی بارزترين تقسیم بندی ها به ترتیب زير است:

1.آبیاری کرتی

2.آبیاری نواری

3.آبیاری جويچه ای(فارو)

4. آبیاری غرقابی

 تفاوت بین روش های مختلف آبیاری سطحی بصورت عنوانی مطرح است. يعنی مثالا سیستم نواری يا کرتی میتواند به سیستم جويچه ای هم تبديل شود. آبیاری سیلابی به اين صورت است که آب به سادگی می تواند روی سطح زمین جريان پیدا کند، بدون اينكه هیچ گونه تنظیمی بر يكنواختی توزيع آب در مزرعه درنظر گرفته  شود. بنابراين برای تنظیم میزان تقاضا و يكنواختی به هیچ تلاشی نیاز نیست. اگر بخواهیم اين نوع آبیاری را کنترل کنیم بايد آن را به يكی از سیستمهایآبیاری نواری، کرتی يا جويچهای تبديل کنیم. مراحل آبیاری يك زمین در شكل نشان داده شده است.

مزایای آبیاری سطحی:

• سادگی و عدم نیاز به دستگاه و تجهیزات پیچیده
• هزینه سرمایه‌گذاری اولیه پایین
• عدم نیاز به انرژی

معایب آبیاری سطحی:

• در مواردی که شیب زمین زیاد است نمی‌توان از این روش آبیاری استفاده کرد و باید زمین تسطیح یا شیب‌بندی شود که هزینه زیادی دارد.
• آبیاری سطحی برای خاک‌های سبک و شنی مناسب نیست.
• آبیاری سطحی به نیروی کار بیشتری نسبت به روش‌های آبیاری تحت فشار نیاز دارد.
• راندمان آبیاری سطحی پایین است که باعث هدر رفت آب می‌شود.
• آبیاری سطحی نیاز به دبی آب بالایی دارد.

آب از طريق مخزن يا آزادانه (ثقلی) وارد زمین می شود و يا با پمپ آب زيرزمینی به بالای زمین انتقال داده می شود و اضافه آب از طريق زهكش خارج می شود. برای هر کدام از اجزای انتقال،توزيع و زهكش آب در مزرعه: طراحی، چگونگی عملكرد، حفظ ونگهداری سازه، کنترل و تنظیم آب لازم است. 

مراحل آبياری سطحي

چهار فاز عمومی در آبیاری سطحی مطرح است:-1 فاز پیشروی -2 فاز ذخیره و توزيع رطوبت -3 فاز تخلیه -4 فاز پسروی. اين مراحل در شکل نمايش داده شده اند. فاز پیشروی از وقتی که آب وارد زمین می شود تا وقتیکه آب به انتهای زمین برسد، ادامه می يابد و اين زمان، زمان پیشرفت نام دارد. از انتهای فاز پیشروی تا زمانی که جريان ورودی قطع میشود فاز مرطوب شدن يا فاز ذخیره نامیده می شود. در فاز ذخیره، آب مورد نیاز دورترين نقاط مزرعه که زمان نفوذ کمتری در فاز پیشروی داشته اند نیز فراهم می شود. بعد از قطع جريان ورودی، آب از ابتدای مزرعه زهكش شده و يا در خاک نفوذ میکند و سطح خاک نمايان می شود که اين مرحله فاز تخلیه نامیده میشود. پس از نمايان شدن سطح خاک در ابتدای مزرعه فاز پسروی شروع میشود که تا محو شدن کامل آب از روی سطح خاک ادامه دارد. در مزارعی که شیب کمی دارند فاز تخلیه و پسروی تقريباً هم زمان در تمام سطح مزرعه رخ میدهد.

معیارهای انتخاب نوع آبیاری سطحی

برای انتخاب سیستم آبیاری سطحی در هر منطقه ، عوامل زير بايد بررسی  شوند: 

1-هزينه های سیستم و متعلقات آن

2-اندازه و شكل زمین

3-موجودی آب، میزان نفوذ آب در خاک مزرعه

4-وضعیت و چگونگی دسترسی به آب از مخزن (زمان دسترسی به آب، انتقال آب، حمل آب و مدت زمان تحويل آب)

5-آب و هوا

6-الگوی کشت

7-سابقه ی تاريخی و تجربه

8-توجه به ابزار تسطیح اراضی

برگرفته از کتاب آبیاری سطحی؛ طراحی به روش تجربی و نیمه تجربی

به تلاش دکتر سید حسن طباطبایی، دکتر پیام نجفی، مهندس سودابه گلستانی کرمانی

ب-انواع روش‌های آبیاری تحت فشار

با توجه به جدید بودن این شیوه آبیاری، سیستم‌های آبیاری تحت فشار را سیستم‌های نوین آبیاری نیز می‌نامند. روش‌های آبیاری تحت فشار به دو دسته کلی آبیاری بارانی و آبیاری قطره‌ای تقسیم‌بندی می‌شوند. همان‌طور که پیداست، در آبیاری بارانی، آب به‌صورت قطرات مشابه باران از آبپاش‌ها خارج شده و بر روی گیاه و زمین کشاورزی می‌بارد و در روش آبیاری قطره‌ای، آب از قطره‌چکان‌ها به‌صورت قطره‌ای یا چکه‌ای خارج می‌گردد. تفاوت دیگر بین روش‌های آبیاری بارانی و قطره‌ای در مساحت خیس شده زمین است. به‌طوری که در آبیاری بارانی تمام مزرعه آبیاری می‌گردد اما در آبیاری قطره‌ای تنها محدوده اطراف گیاه آبیاری می‌شود. به‌همین علت آبیاری قطره‌ای را آبیاری موضعی نیز می‌گویند. آبیاری به‌صورت موضعی در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای باعث مصرف کمتر آب و افزایش راندمان آبیاری نسبت به سیستم‌های آبیاری بارانی می‌گردد. همچنین بین آبیاری بارانی و آبیاری قطره‌ای از لحاظ فشار آب در سیستم تفاوت وجود دارد. به‌طوری که در سیستم‌های آبیاری بارانی به فشار بیشتری نسبت به سیستم‌های آبیاری قطره‌ای نیاز است. در ادامه به اصلی‌ترین مزایای روش‌های آبیاری تحت فشار اشاره شده است.

مزایای آبیاری تحت فشار

• راندمان بالا در آبیاری
• بالا بردن کیفیت و کمیت محصولات تولیدی کشاورزی
• یکنواختی پخش آب در سطح زمین
• قابلیت آبیاری در زمین‌های ناهموار و شیب‌دار که نمی‌توان به روش آبیاری سطحی آنها را آبیاری کرد.
• قابلیت اتوماسیون بالا
• امکان پخش کود یا سم همزمان با آبیاری
• نیاز کمتر به نیروی کارگری
• امکان استفاده از آبیاری تحت فشار برای کنترل دمای هوا در مواقع یخبندان یا گرمازدگی

مزایای آبیاری تحت فشار نسبت به آبیاری سطحی

• یکنواختی بیشتر پخش آب در زمین های ناهمگن
• آبیاری اراضی ناهموار و شیبدار
• انجام آبیاری های سبک یا سنگین
• تسهیل در خودکار شدن آبیاری در آبیاری تحت فشار و امکان پخش هم زمان کود و سم با آب
• نیاز کمتر به کارگر در آبیاری تحت فشار

معایب سیستم های آبیاری تحت فشار نسبت به آبیاری سطحی

• هزینه های سرمایه گذاری اولیه
• هزینه راهبری و تعمیرات و نگهداری
• کیفیت آب
• ناسازگاری برخی گیاهان به روش های آبیاری تحت فشار
• نوسانات مقدار جریان آب
• ناهنجاری در شکل و ابعاد زمین
• شرایط آب و هوایی
• نفوذپذیری خاک

آبیاری بارانی

آبياری بارانی از روش های نوين آبياری در دنیا می باشد که استفاده از آن در سال های اخير بسیار رایج شده است. به طور كلی می توان گفت كه آبياری بارانی از زمانی كه لوله های سبک با اتصالات سريع و آسان به بازار آمد، توسعه یافته و پیشرفت کرده است.

در آبیاری بارانی که یکی از روش های آبیاری تحت فشار است، آب با فشار بیش از یک اتمسفر در لوله ها جریان پیدا می کند و سپس به شکل قطرات ریز توسط آب پاش ها به روی گیاه ها پاشیده می شود. ساختمان آب‌ پاش ها طوری است که هنگامی که با فشار از آن خارج می‌شود به صورت قطرات ریز و درشت درآمده و مشابه باران در سطح مزرعه ریخته می‌شود. آبیاری بارانی در آبیاری تحت فشار به چند دسته تقسیم می شود که شامل آبیاری بارانی ثابت، آبیاری بارانی نیمه ثابت، آبیاری بارانی با جابجایی متفاوت است.

مزایا و معایب آبیاری بارانی

هر نوع روش آبیاری دارای یک سری معایب و مزایایی است که با در نظر گرفتن مجموعه این معایب و مزایا باید اقدام به انتخاب و طراحی روش آبیاری نمود .

توانایی ها و مزایای آبیاری بارانی:

• تهویه خاک به راحتی انجام می شود .
• مبارزه با یخبندان، آفات و انگل ها میسر است .
• هزینه نیروی کارگری در مقایسه با روش های آبیاری سطحی کمتر است .
• تلفات به صورت رواناب و فرسایش خاک در این روش به حداقل می رسد .
• راندمان آبیاری در مقایسه با روش های سنتی بیشتر است .
• بازده محصولات آبیاری بارانی در اغلب موارد بیشتر از آبیاری سطحی است .
• زمین کمتری برای مسیر انتقال آب هدر می رود .
•  امکان آبیاری در اراضی کم عمق وجود دارد .
• در اغلب محصولات آبیاری بارانی باعث افزایش رشد می شود .
•  امکان آبیاری در اغلب خاک ها وجود دارد .
•  امکان آبیاری در اراضی شیب دار وجود دارد .
•  امکان آبیاری در اغلب شرایط آب و هوایی وجود دارد .

معایب آبیاری بارانی :

• در صورت وجود باد یکنواختی توزیع کاهش می یابد .
• کمبود توان فنی در مناطق دورافتاده وجود دارد .
• شدت تبخیر در مناطق گرم و خشک زیاد بوده لذا تلفات در این مناطق زیاد است .
• در مناطقی که باد شدید است تلفات آب زیاد است .
• به دلیل خسارت زدن به برگ محصولات، در این روش استفاده از آب های با کیفیت پایین ممکن نیست .

شرایطی که آبیاری بارانی توصیه می شود

• برای آبیاری گیاهانی که دارای ریشه کم عمق هستند .
• در اراضی با شیب زیاد و با عمق کم خاک زراعی
• در اراضی با نفوذ پذیری زیاد
• در مورد محصولاتی که به صورت متراکم کشت می شوند .

انواع روش‌های آبیاری بارانی

اجزاء اصلی یک سیستم آبیاری بارانی شامل پمپ، لوله اصلی، لوله جانبی و آبپاش‌ها می‌باشند. روش‌های طبقه‌بندی مختلفی برای سیستم‌های آبیاری بارانی ارائه شده است. در یکی از این روش‌ها، سیستم‌های آبیاری بارانی به دو دسته کلاسیک (غیر مکانیزه) و مکانیزه طبقه‌بندی می‌شوند. سایر روش‌های طبقه‌بندی شامل طبقه‌بندی بر اساس کاربرد کشاورزی و طبقه‌بندی بر اساس قابلیت حمل و نقل می‌باشد. برای آشنایی بیشتر این طبقه بندی و مطالعه آنها کلیک نمایید.

طبقه‌بندی سیستم‌های آبیاری بارانی بر اساس کاربرد کشاورزی

روش‌های آبیاری بارانی کلاسیک به روش‌هایی گفته می‌شود که در آنها جابجایی آبپاش‌ها یا لوله‌های جانبی به‌کمک نیروی کارگری انجام می‌شود. انواع روش‌های کلاسیک شامل کلاسیک کاملاً متحرک، کلاسیک نیمه‌متحرک، کلاسیک ثابت با آبپاش‌های متحرک، کلاسیک کاملاً ثابت و کلاسیک شیلنگی با قرقره است.

روش‌های آبیاری بارانی مکانیزه

در روش‌های آبیاری بارانی مکانیزه، برای جابجایی آبپاش‌ها و لوله جانبی از انرژی الکتریسیته یا انرژی حاصل از سوخت استفاده می‌شود تا آبیاری با سهولت بیشتر و نیروی کارگری کمتر انجام شود. روش‌های آبیاری بارانی مکانیزه مناسب اراضی وسیع و یکپارچه هستند و تکنولوژی به‌کار رفته در آنها از روش‌های کلاسیک پیچیده‌تر است. از جمله روش‌های آبیاری بارانی مکانیزه می‌توان به سیستم آبیاری لوله چرخدار (ویل موو)، سیستم آبیاری ارّابه‌ای، سیستم آبیاری متحرک خطی (لینیر) و سیستم آبیاری عقربه‌ای (سنترپیوت) اشاره کرد. شکل 3 سیستم آبیاری سنترپیوت را نشان می‌دهد.

انواع روش‌های آبیاری قطره‌ای

اجزاء مختلف یک سیستم آبیاری قطره‌ای می‌تواند شامل ایستگاه پمپاژ، تجهیزات تصفیه آب، تانک تزریق کود و مواد شیمیایی، لوله اصلی، لوله جانبی و قطره‌چکان‌ها یا گسیلنده‌ها باشد. سیستم‌های آبیاری قطره‌ای را می‌توان در چهار دسته زیر قرار داد:

1. آبیاری قطره‌ای (Drip irrigation)
2. آبیاری اسپری (Spray irrigation)
3. آبیاری بابلر (Bubbler irrigation)
4. آبیاری زیرسطحی (Subsurface irrigation)

آبیاری قطره‌ای : در این روش آب با شدت جریان کم و به‌صورت قطره‌ای بر روی سطح خاک اعمال می‌شود و خاک اطراف گیاه را مرطوب می‌نماید.

آبیاری قطره ای

آبیاری قطره ای یکی دیگر از روش های آبیاری تحت فشار است که به دلیل اعمال عمق آبیاری کم از روش های مفید و سودمند آبیاری می باشد. در این سیستم آبیاری تحت فشار، آب بوسیله پمپ از منبع به داخل شبکه پمپ شده ضمن عبور از سیلیکون ( فیلتر گردایی ) شن و مواد خارجی آن ته نشین می گردد. در این روش آب با فشاری بیش از یک اتمسفر از منبع تا محل مصرف انتقال می یابد.

 پخش آرام آب بر روی سطح خاک یا زیر خاک به صورت قطره های جدا یا پیوسته یا به صورت اسپری ریز با فشار کم توسط قطره چکان هایی كه در طول خط انتقال قرار دارند، می باشد. برخی قطره‌ چکان ها به صورت لوله‌های اسپاگتی شکل بوده و چند خروجی دارند. این امر برای افزایش سطح خیس شده با حداقل افزایش در هزینه است .

 برای گیاهان ردیفی کمتر دایمی مانند گوجه فرنگی، لوله فرعی و قطره چکان ها را با هم به صورت یک واحد قابل جدا ساختن می‌سازند که یا سوراخ هایی به فواصل ۲۲ تا ۹۰ سانتی متری دارند مانند لوله دو محفظه‌ای و یا دیواره‌های متخلخلی دارند که آب از آنها به بیرون تراوش می‌نماید .

آبیاری قطره ای روش موثری در تحویل آب مورد نیاز گیاه در محدوده توسعه ریشه داخل خاک است و این امکان را بوجود می آورد که عمل آبیاری تا حد رفع نیاز آبی گیاه انجام می‌شود. بنابراین در این روش به میزان زیادی از اتلاف آب به صورت نفوذ عمقی، ایجاد روان آب سطحی و تبخیر در مقایسه با روش های سنتی و بارانی کاسته می شود.

سیستم‌های مختلف آبیاری قطره ای

• سیستم آبیاری قطره ای قطره چکان در خط
• سیستم آبیاری زیرزمینی با لوله‌های تراوا
• سیستم آبیاری بابلر
•  سیستم آبیاری قطره ای نواری
•  آبیاری قطره ای ثقلی

محاسن و مزایای آبیاری قطره ای

• صرفه‌جویی در میزان آب و هزینه
• عملیات زراعی آسانتر
• به کارگیری آب شور
• عدم تشکیل رواناب سطحی و جلوگیری از فرسایش خاک
• تنظیم میزان آب مورد نیاز برای انواع خاک‌ها و کشت‌ها در فصول مختلف زراعی
• تهویه مناسب خاک و یکنواختی پخش آب در سطح مزرعه و عدم نیاز به زهکشی مزرعه
• افزایش محصول در واحد سطح در مقایسه با آبیاری سنتی
• عدم نیاز به تسطیح اراضی در این روش
• جلوگیری از سله بستن و حفظ پوکی خاک
• عدم نیاز به ایجاد نهرهای خاکی درون مزرعه و نهرهای زهکش و استفاده بهینه از کل   زمین
• قابل استفاده برای تمام گیاهان
• امکان انجام آبیاری همراه با کود پاشی و سمپاشی و پخش یکنواخت آنها
• وارد نشدن بذر علفهای هرز به مزرعه به دلیل انتقال آب از طریق لوله‌ها
• سهولت در انجام عملیات زراعی
• تبخیر سطحی در آبیاری قطره‌ای به حداقل می‌رسد و ­از خارج شدن آب از محوطه ریشه  جلوگیری می‌گردد .
• عدم امکان رویش بذر علفهای هرز به دلیل مرطوب شدن فقط بخشی از سطح خاک اطراف ریشه گیاه اصلی ( آبیاری قطره‌ای )
• افزایش کیفی و کمی محصول
• عدم نیاز به نیروی کارگر زیاد به دلیل ثابت بودن اجزای سیستم

نقش لوله پلی اتیلن در آبیاری تحت فشار

لوله پلی اتيلن بیشترین مصرف را نسبت به ساير لوله ها در شبکه های آبیاری تحت فشار دارد و از اسراف و اتلاف آب جلوگیری می کند. ضریب هیزن ویلیام این لوله ۱۴۰ می باشد و محاسبه قطر لوله بر اساس قطر دهانه قطر دهانه خارجی لوله است و بر حسب میلی متر می باشد. فشار کارکرد آن ۵/۲-۴-۶-۱۰ اتمسفر است. و اتصالات آن رزوه ای و جوشی است.

سایز های لوله پلی اتیلن ۱۶-۲۰-۲۵-۳۲-۴۰-۵۰-۶۳-۷۵-۹۰-۱۱۰-۱۲۵-۱۴۰-۱۶۰-۱۸۰-۲۰۰-۲۲۵-۲۵۰-۲۸۰-۳۱۵ میلی متر است.

آبیاری اسپری 

در این روش آب به‌صورت اسپری بر روی خاک پاشیده می‌شود و محیط اطراف درخت را آبیاری می‌کند.

آبیاری بابلر

بابلر یا آبفشان نوعی گسیلنده آبیاری قطره‌ای است که بر روی یک پایه در کنار درخت یا بوته گیاه نصب می‌شود و آب را به صورت چتری مانند و به قطر حدود ۶۰ سانتیمتر پخش می‌نماید. معمولاً نیاز آبی یک درخت با استفاده از یک آبفشان  به خوبی تأمین می‌شود.

آبدهی نسبتاً بالای بابلر (دبی خروجی از ۳۰ تا ۴۰۰ لیتر در ساعت) باعث شده است تا از این وسیله در تبدیل آبیاری سطحی نخلستان‌ها و باغات قدیمی به آبیاری قطره‌ای استفاده شود. در حال حاضر در نخلستان‌هاو باغات قدیمی پسته و مرکبات قدیمی عملکرد خوبی از خود نشان داده است.

در بابلر امکان گرفتگی در اثر املاح موجود در آب بسیار کاهش یافته و در نتیجه هزینه نگهداری آن نسبت به سایر روش‌های آبیاری موضعی پایین تر است. بنابر این در مناطقی که کیفیت آب نامطلوبی دارد می‌تواند مؤثر واقع شود. همچنین به دلیل حجم آب خروجی زیاد، مدت زمان مورد نیاز برای آبیاری توسط بابلر کمتر از سایر قطره‌چکان‌هاو گسیلنده‌ها می‌باشد.

همچنین از بابلر می‌توان برای آبیاری چندین درخت و یا بوته استفاده نمود. برای این منظور نیاز است تا جویچه‌ای تعبیه شود که بتواند آب خروجی را هدایت نماید و به پای گیاه مورد نظر برساند.

 موارد استفاده از بابلر

1. آبیاری درختان و باغات، خصوصاً آبیاری نخیلات، پسته، مرکبات و درختان بزرگ و کهنسال
2. آبیاری بوته‌ها و گلکاری‌ها در فضای سبز
3. آبیاری در زمین‌هایی که کیفیت آب نامطلوب دارند

آبیاری زیرسطحی

آبیاری قطره‌ای زیرسطحی یک سیستم آبیاری بسیار کارآمد است که از لوله یا نوار‌های قطره ای مدفون شده در خاک تشکیل شده است و وظیفه تامین آب مورد نیاز ریشه را به عهده دارد. از آنجایی که آبیاری زیر سطح زمین کشاورزی رخ می‌دهد (برخلاف آبیاری قطره‌ای روسطحی و آبیاری سنتی)، مواردی از قبیل پوسته پوسته شدن سطح خاک، آبگیری اشباع، تبخیر، ایجاد روان آب در سطح خاک (فرسایش خاک) و… تقریبا از بین می‌رود. سیستم آبیاری زیر سطحی دارای عملکرد ساده‌ای دارد، بدین ترتیب که مرطوب شدن و فرآیند آبیاری در اطراف نوار‌ها و لوله‌ها اتفاق می‌افتد و آب از همه جهات نوار آبیاری خارج می‌شود. در این روش آب به طور مستقیم در ناحیه ریشه نفوذ کرده و برخلاف آبیاری سطحی که بیشتر سطح خاک را مرطوب و منجر به رشد علف های هرز می‌شود، این مشکل را به صورت چشمگیری کاهش داده و در نتیجه جوانه زنی علف‌های هرز سالانه نیز کاهش می‌یابد. در روش آبیاری زیر سطحی استفاده از منابع آبی در این روش بسیار بهینه می‌شود.

اصول پایه‌ای طراحی آبیاری قطره ای زیرسطحی

سیستم آبیاری زیرسطحی دارای طراحی مشابه آبیاری قطره‌ای روسطحی است. یک طرح عمومی آبیاری زیرسطحی شامل: یک حوضچه تصفیه، واحد پمپاژ، شیر تنظیم‌کننده فشار، شیرهای جلوگیری از برگشت جریان، واحد تزریق کود (ونتوری)، سیستم فیلتراسیون، شیرهای شستشو، لوله‌های PVC و نوارهای انتقال آب به ریشه است. در این روش لوله و نوارکشی بسته به محصول و نوع خاک (جاذبه مویرگی) از 10 تا 60 سانتیمتر زیر سطح خاک دفن می‌شود. در صورت عدم تنظیم صحیح جریان آب، احتمال گرفتگی بیشتر خواهد شد. بنابراین تصفیه آب در این روش بسیار ضروری است.

آبیاری زیر سطحی عموما یک فناوری پیشرفته است که از آن برای استفاده در مقیاس متوسط و بزرگ به طور خودکار استفاده می‌شود. این روش برای بسیاری از محصولات باغی و زراعی قابل استفاده است. برای مثال آبیاری زیر سطحی ذرت، یکی از تکنولوژی‌های نوین و کارآمد در آبیاری این محصول است.

جالب است بدانید که از قدیم الایام در مناطق حاشیه کویری ایران از روشی به نام آبیاری کوزه‌ای استفاده می‌شده است که در واقع نوع سنتی روش آبیاری زیرسطحی به‌شمار می‌رود. در آبیاری کوزه‌ای یک ظرف سفالین قابل نفوذ در داخل خاک و نزدیک پای درخت یا گیاه قرار داده می‌شود و آب به‌صورت دستی به داخل کوزه ریخته شده و از جداره ظرف به‌تدریج جذب خاک و گیاه می‌شود. امروزه استفاده از روش آبیاری کوزه‌ای مجدداً مورد توجه قرار گرفته و آب مورد نیاز ظروف سفالین یا همان کوزه‌ها به ‌وسیله لوله‌های انتقال آب تأمین می‌گردد که موجب سهولت استفاده از این روش آبیاری شده است. این روش کم هزینه‌تر و ساده‌تر برای آبیاری زیر سطحی می‌تواند به همان اندازه برای مقیاس کوچک‌تر مفید و موثر باشد.

هزینه آبیاری زیر سطحی

تخمین‌ها حاکی از این است که هزینه سرمایه‌گذاری در یک سیستم آبیاری قطره‌ای زیرسطحی بالاست. هزینه‌ها بسته به منبع آب، کیفیت آب‌، درجه نیاز به تصفیه آب، انتخاب مواد، خصوصیات خاک و درجه اتوماسیون متفاوت است. طول عمر عمومی این سیستم بین 12 الی 15 سال است که می‌توان با نگهداری مناسب و استفاده از مواد با کیفیت طول عمر آن را افزایش داد.

نگهداری و افزایش عمر سیستم

عملکرد و عمر هر سیستم آبیاری زیرسطحی بستگی به نحوه طراحی، عملکرد و نگهداری آن سیستم دارد. سیستم‌های زیر سطحی باید به صورت خودکار کنترل شده و یا باید به صورت منظم مورد بازرسی دستی قرار گیرند. تعمیر لوله‌های دفن شده هزینه‌بر، دست و پاگیر و دشوار بوده و برای جلوگیری از جویده شدن لوله‌ها توسط جوندگان باید اقدامات اساسی صورت پذیرد. اجزای مختلف مکانیکی مانند پمپ‌ها، دریچه‌ها و فیلترها نیز باید به خوبی نگهداری شده و به صورت مکرر مورد بازدید قرار گیرند.

بخش فیلتراسیون یک سیستم آبیاری زیرسطحی در مقیاس بزرگ بسیار پیچیده بوده و عملکرد مناسب آن برای کل سیستم بسیار مهم و حیاتی است. نگهداری از سه فیلتر اصلی سیستم شامل جداکننده‌های گریز از مرکز (فیلترهای هیدروسیکلون)، فیلترهای دیسکی و توری و فیلترهای شن و ماسه (مدیا) بایستی به دقت انجام پذیرد.

این سیستم‌ها بایستی به گونه‌ای طرحی شوند که خطوط اصلی و فرعی قابلیت شستشو داشته باشند. شستشوی خطوط اصلی می‌تواند اتوماتیک یا دستی باشد. توجه به این نکته ضروری است که خطوط بایستی در فصول رشد، حداقل هر 2 هفته یکبار شستشو شوند.

جنبه‌های بهداشتی

در صورتی که برای آبیاری از آب فاضلاب استفاده شود، تصفیه این آب فرآیند بسیار مهمی است. در حالتی که آب مورد استفاده به درستی تصفیه نشده باشد (بطور مثال: سطح بالای پاتوژن در آب) ممکن است خطرات بهداشتی را ایجاد کند. قبل از آبیاری اقدامات تصفیه مناسب باید صورت پذیرد تا از خطرات احتمالی آن جلوگیری شود. با این حال، خطرات بهداشتی ناشی از آبیاری قطره‌ای زیرسطحی به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند، چرا که آب آبیاری در منطقه ریشه تخلیه شده و از این رو از تماس مستقیم محصولات زراعی و پرسنل جلوگیری به عمل می‌آید.

نام علمی:

 crocus sativus 

تیره:

Iridaceae

گیاهشناسی

اين گياه علفي چند ساله وبدون ساقه است كه داراي پياز كوچك كروي شكل توپر به قطر 3تا 5 ساتيمتر مي باشد و از غشاي مشبك قهوه اي رنگي پوشيده شده است كه اين پياز در زير خاك قرار ميگيرد

هر پياز توليد 6 تا 9 برگ باريك نظير برگ علفهاي چمني مي نمايد واين برگها در قسمت بالاي خاك قرار دارند .هر پياز داراي يك گل بنفش رنگ با قسمت انتهائي لوله اي شكل وطويل كه درقسمت فوقاني شش گلبرگ قرار دارد.ارتفاع قسمت هوايي وبيروني گياه حدود 10تا 30 سانتي متر بوده كه داراي ساقه وتعدادي برگهاي باريك است .از وسط برگها ساقه توليد شده وگل خارج مي شود ودر ماههاي مهر تا آذر ماه گل ها به تعدا د يك تا سه عدد بر روي هر ساقه ظاهر مي شوند. معمولا” از هر پياز يك دوسه گل خارج مي شود.

مادگي در مركز گل قرار گرفته وداراي يك تخمدان غده اي بوده واز قسمت تخمدانخامه باريكي خارج مي شود .خامه طويل وكشيده بوده وبه رنگ زرد كمرنگ است كه به يك كلاله شفاف قرمز نارنجي سه شاخه اي بطول 2.5-3 سانتي متر تقسيم مي شود .

سه كلاله همراه با خامه اي كه حدود 5 سانتي متر است پس از خشك شدن زعفران آماده عرصه به بازار مي شود.

زعفران داراي بوي تند عطر وطعم تلخ است ضخامت كلاله در قسمت پهن بالايي آن 3تا 4 ميليمتر مي باشد وداراي رنگ متمايل به قرمز بدون كرك با جلاي روغني ولوله مانند است كه در قسمت فوقاني قيفي شكل آن پهن تر است. زعفران تازه خشك شده جلا دار وبراق بوده ودر اثر تماس دست خرد نمي شود اما پس از مدتي نگهداري تيره رنگ وشكننده مي شود.

تكثير زعفران از طريق ايجاد پيازچه هاي توپر جديد كه از پياز مادر توليد مي شود صورت ميگيرد . پياز زعفران در ماههاي تابستان به صورت راكد در زمين باقي مي ماند ورشد دوباره خود را در حدود پايان فصل تابستان شروع ميكند .

آب و هوای مناسب جهت کاشت زعفران

زعفران گیاهی است گرمسیری و در نقاطی که آب و هوای معتدل داشته و دارای تابستان های گرم و خشک و آفتابی و پاییز و زمستان نسبتا ملایم دارد، به خوبی رشد می کند و می شود در این مناطق کاشت زعفران را انجام داد. لازم به ذکر است که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد زیرا احتمال دارد گیاه به صورتی با محیط سازگار شود چنانچه در همدان که در ردیف شهرهای سردسیری ایران است، زراعت و کاشت زعفران نتایج رضایت بخشی داده است.

پیاز زعفران تابستان فعالیت ندارد، دوره بیداری و فعالیت آن از حدود آبان تا اردیبهشت است و با شروع فصل گرما برگ هایش زرد شده و می خشکد و پیاز به خواب می رود پس زمین های گرم و خشک جای مناسبی برای کشت زعفران است.

تهیه زمین جهت کاشت زعفران:

بهترین نوع خاک برای کاشت زعفران خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی آهک داشته باشد

در تهیه زمین به منظور کاشت زعفران لازم است توجه و دقت خاصی معمول شود ابتدا در فرصتهای مناسب در پائیز یا زمستان زمین مورد نظر را شخم عمیق می‌زنند درصورتی که شرایط مناسب نبوده یا دسترسی به تراکتور مقدور نباشد می‌توان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیرماه نیز انجام داد.

در زراعت مکانیزه زعفران زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاو آهن شخم عمیق می‌زنند در بهار پس از قطع بارانهای بهاری خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله شکنی از وجود علفهای هرز پاک می‌کنند در مرداد یا شهریور پس از پخش 80 – 40 تن کود حیوانی و 200 کیلوگرم فسفات آمونیوم زمین را به صورت فارو درمی‌آورند و برای کاشت زعفران آماده می‌کنند.

خاک مناسب جهت کاشت و پرورش زعفران

زعفران در زمین های شور، رسی یا خیلی شنی رشد نمی کند بلکه بهترین نوع خاک برای رشد آن خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی آهک داشته باشد، PH خاک باید بین 8 ـ 7 بوده، خاک مزرعه حاصلخیز و شیرین بوده و از علف های هرز پاک باشد در ضمن کاشت گیاه زعفران را باید در زمینی باشد که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد.

زمان مناسب جهت کاشت زعفران

از مرداد ماه تا مهر ماه می توان به کاشت زعفران اقدام نمود. پس از کاشت پیاز زعفران در زمین به مدت 7 ـ 4 و در بعضی مناطق تا 10 سال باقی مانده و محصول می دهد و از این نظر احتیاجی به کاشت مجدد زعفران در سال های بعد ندارد.

موارد استفاده

موارد استفاده از زعفران در اروپا ودر مشرق زمين بسيار گسترده بوده وبه عنوان دارو,رنگ نساجي ,مصارف آشپزي,صنايع شيريني سازي وهمچنين براي مراسم مذهبي بكار گرفته مي شده است.از زعفران غالبا”به جهت عطر وطعم ورنگ زرد خاصي كه دارد در غذاها وبه ويژه همراه برنج مصرف ميكنند.

خواص درماني

بر حسب آزمايشهايي كه در اروپا انجام شده است زعفران خاصيت كاهش چربي وكلسترول خون وافزايش نفوذ اكسيژن در پلاسما را ازخود نشان داده است .

در طب عوام نقاط مختلف جهان زعفران به عنوان آرام بخش ضد اسپاسم اشتها آور ومقوي معده استفاده مي شود .

در كشور آلمان زعفران به عنوان آرام بخشدرمان درد معده وشكم وآسم مصرف مي شود .

جهت درمان اسهال خوني سرخك تب يرقان بزرگ شدن كبد بزرگ شدن طحال ماليخوليا عفونت دستگاههاي اداري هيستريوبا ديابت وگاهي به عنوان ماده تعرق آور استفاده ميشود.

روش نگهداري

زعفران بايد دور از نور ورطوبت باشد بهتر است نگه داري زعفران در ظرف شيشه اي يا فلزي در بسته بوده كه در حرارت معتدل نگه داري شود با توجه به اينكه اسانس (مواد معطر ) زعفران قابل تبخير شدن است درصورت نگهداري نا مناسب به مرور زمان اسانس آن تبخير شده واز اثرات دارويي وطعم ومزه آن كاسته مي شود ومرغوبيت آن از دست مي رود .چون مواد معطر گياه يعني اسانس در حالت پودر شده بسيار سريع تر از پودر نشده آن تبخير مي شود بهتر است زعفران را تا موقع مصرف پودر نكنيم ويا در صورت پودر كردن در ظرف در بسته نگهداري شود.

نیازهای اکولوژیکی

خاک:

زعفران نياز به خاكهايي با بافت شني تالومي خوب زهكشي شده عاري از رس دارد . اين گياه خاكهاي سبك خوب زهكشي شده با بافت متوسط را نسبت به خاكهاي خيلي حاصلخيز غني از مواد غذايي ترجيح ميدهد.چون در خاكهاي با حاصلخيزي زياد رشد رويشي نسبت به رشد زايشي افزايش مي يابد . براي نمو پياز خاكهاي با زهكشي سطحي كافي لازم است پياز زعفران در خاكهاي مرطوب يا غرقابي دچار پوسيد گي ميگردد. زعفران خاكهاي سيليسي گچي را ترجيح مي دهد. گزارشاتي وجود دارد كه زعفران در هر خاكي مشروط به اينكه از سيستم زهكشي خوبي برخوردار باشد وآبياري كود وعمليات لازم در طول دوره عمر گياه به خوبي انجام شود قابل كشت است

آب وهوا :

بهترين شرايط براي رشد آن آب وهواي نيمه گرمسيري است. 

 شرايط آب وهوايي ايده آل براي رشد وتوليد زعفران خوب آب وهواي خشك يا نيمه مرطوب مي باشد.فتو پريود تاثير قابل ملاحظه اي در گلدهي زعفران دارد مناسب ترين طول مدت روشنايي براي اين گياه يازده ساعت است. بارندگي بهاره تاثير قابل ملاحظه اي در تكثير پياز هاي جديد دارد در حالي كه بارندگي نوبت دوم در پايان تابستان يا شروع پائيز به ايجاد گل كه سبب عملكرد خوب گياه ميگردد كمك مي كند يخ زدگي وبارندگي در زمان گلدهي مضر است وميتواند خسارت زيادي به عملكرد وارد نمايد.

تكثير

تكثير زعفران از طريق پياز توپر است در هرسال در ماههاي اسفند وفروردين از پيازهاي مادر پيازچه هاي جديد توليد ميگردد .پيازهاي جوان به شكل پيازهاي خوراكي بوده وكمي فشرده ترسفيد وتوپر هستند. 

  بر روي قسمت سفت پياز تعدادي غلافهاي فيبري قرار دارند .پيازچه هاي حاصل رشد كرده ودر سال بعد فقط يك بار گل مي دهند وبعلاوه از آنها پيازچه هاي جديد ايجاد ميگردد بطوري كه پياز هاي قديمي پژمرده خشك شده واز بين ميروند.اين سيكل براي چندين سال ادامه مي يابد.

اماده كردن زمين كاشت وعمليات لازم در طول عمر گياه

زراعت زعفران به نيروي كار زيادي نياز دارد وعمليات كاشت آن در نواحي مختلف متفاوت است .ابتدا زمين را شخم زده واز علف هاي هرز ريشه گياهان سنگ و……….تميز مي نمائيم زمينهايي را كه قبلا” زعفران در آن كشت شده است در زمستان با عمق 25 تا35 سانتي متر شخم مي زنند وتميز كردن مزرعه ار علفهاي هرز توسط دندانه وهرس انجام مي شود.شخم دوم در پايان فروردين ماه يا اواسط ارديبهشت ماه چندين بار خاك بهم زده ميشود وسپس به عمق 10تا 15سانتي متر شخم زده مي شود در مرحله نهايي كود حيواني به صورت لايه اي در سطح زمين پخش ميگردد تا بتوان آن را براحتي مخلوط كرد وتجزيه آن به كندي انجام گيرد.

آبياري :

آبياري سبك موجب تسريع شكوفه دهي وافزايش عملكرد ميگردد .اولين عمليات سله شكني در تيرماه انجام مي شود وبه منظور تسهيل در تهويه كانالهاي زهكشي حفر ميگردد در طي ماههاي ارديبهشت تا شهريور كه زمان ركود پياز است اگر رطوبت زياد باشد ممكن است پيازها بپوسند .چنانچه در نيمه اول شهريور ماه مثلا” حدود سي روز پس از تشكيل جوانه ها ي پياز مجد دا” عمليات سله شكني به عمق 8تا 10 سانتيمتر تنها با دادن مقداري كود دامي انجام شود پس از برداشت گلها نيزعمليات سله شكني انجام شده وكود دامي داده شود.

كود:

استفاده از كود دامي به ميزان 15تا 22 تن در هكتار در موقع آماده كردن زمين لازم غاست .همچنين اضافه كردن كودهاي ازته فسفره وپتاسه نيز به ترتيب 510و15 كيلو گرم در هكتار براي موفقيت در سالهاي بعد توصيه مي شود.

عملیات کاشت پیاز زعفران

برای کاشت زعفران 5 – 4 نفر شرکت می‌کنند

برای کاشت پیاز زعفران ابتدا چاله‌های یک ردیف را با بیل درمی‌آورند و در داخل هر چاله از 15 – 3 پیاز قرار می‌دهند. عمق کاشت پیاز زعفران 20 – 15 سانتیمتر در نظر گرفته و در موقع کاشت سر پیازها باید رو به بالا قرار گیرد. پیازها در عمق 20 سانتیمتری در زمستان از سرما و یخبندان و سایر تنشهای محیطی و در تابستان از گرما زدگی مصون می‌مانند.

برای کاشت زعفران 5 – 4 نفر شرکت می‌کنند به این ترتیب که یک نفر با بیل چاله‌ها را درمی‌آورند دو نفر پیازهای قابل کشت را به صورت دسته‌های 3 تا 5 یا 15 تائی انتخاب می‌کنند.

نفر چهارم پیازها را در داخل چاله‌ها قرار می‌دهند و بقیه نفرات کار خود را ادامه می‌دهند تا تمام زمین زعفران کاشته شود. سرانجام سطح مزرعه را که نامسطح شده با بیل یا ماله‌ای که صاف و فشرده می‌سازند تا پیازها به خاک بچسبد. زمین کشت شده به همین صورت تا موقع آبیاری پائیزه رها می‌شود قبل از آبیاری در حدود 20 – 10 تن کود حیوانی کاملا پوسیده با بیل در سطح زمین پخش می‌نمایند. پس از انجام عمل کاشت زعفران روی شیارها را با ماله پوشانده و زراعت ردیفی به نظر می‌رسد. 

برای خواندن مقاله کشت ایروپونیک و هیدروپونیک زعفران اینجا کلیک کنید.

مقدار و نوع پیاز

مقدار لازم پیاز برای کاشت زعفران در هر هکتار 2 تن غده می باشد

پیاز زعفران باید درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عاری از هر نوع بیماری بوده و سن آنها از 7 سال تجاوز نموده و پوست های اضافی و کپه هر پیاز را جدا می کنند. (کپه همان جای ریشه زایی در ته پیاز است که چوب پنبه ای و خشک می باشد) برای اینکه غده ها پس از کاشت زعفران مورد حمله آفات و امراض قرار نگیرند بهتر است قبل از کاشت زعفران با سموم جیوه ای از قبیل سرزان، تری تیزان، گرانوزال و برای هر 100 کیلو پیاز 500 ـ 300 گرم سم مصرف نمود.

مقدار لازم پیاز برای کاشت زعفران در هر هکتار 2 تن غده می باشد. اگر در سال هفتم به بعد غده ها بیرون آورده نشوند گیاه ضعیف شده و غده ها پوک می گردند و پس از یکی دو سال به کلی از بین می روند. در سال هفتم مقدار غده ای که از زمین می توان بیرون آورد 5 برابر مقدار کشت شده در سال اول است.

مقدار و نوع کود برای کاشت

گیاه زعفران به مواد غذایی فراوانی احتیاج دارد. از دادن کود تازه حیوانی بایستی خودداری شود و فقط کود پوسیده استفاده نمود. به طور کلی در هر هکتار زعفران کاری نیاز به 50 ـ 30 تن کود حیوانی پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایی مثل فسفر و پتاس به زمین داده می شود. مصرف 100 کیلو کود اوره به همراه 15 ـ 10 تن کود حیوانی برای هر سه سال یک بار می تواند بهترین پیشنهاد برای کشاورز زعفران کار به حساب آید.

نحوه آبیاری بعد از کاشت

پس از کاشت پیاز زعفران تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیاری نمود

پس از کاشت پیاز زعفران در زمین مزرعه را باید بلافاصله آبیاری کرد در صورتی که قبل از کاشت زعفران مزرعه آبیاری شده باشد می توان آبیاری را چند روز پس از کاشت انجام داد. زعفران گیاهی است مقاوم به کم آبی و اولین آبیاری پاییزه باید حتما 15 روز قبل از بیرون آمدن ساقه گل ها انجام گیرد.

اگر آبیاری جلوتر از مهرماه و به کرات انجام شود ابتدا برگ ها ظاهر می شوند و سپس گل ها پدیدار می گردند و در این صورت چیدن گل ها به سختی انجام خواهد گرفت و چه بسا گل ها بین برگ ها باقی مانده و از بین خواهند رفت.

پس از کاشت پیاز زعفران تا زمان برداشت محصول مزرعه را فقط یک بار باید آبیاری نمود چون زعفران گیاهی مخصوص مناطق خشک است بنابراین به آب زیاد احتیاج ندارد ولی اگر بعد از برداشت محصول در طول زمستان چند آب به مزرعه داده شود، به درشت شدن پیاز زعفران کمک می کند.

سله شکنی پس از کاشت

بعد از آبیاری اول به محض گاورو شدن زمین سطح مزرعه باید سله شکنی شود به نحوی که پیازها صدمه نبینند بهترین وسیله سله شکنی کج بیل و بیل شیار دار و گاو آهن ایرانی و کولتیواتر است. سله شکنی باعث می‌شود که گلها به آسانی از خاک بیرون آمده و کود حیوانی با خاک مخلوط گردد.

در مواقعی که زارع نتوانسته باشد به زمین خود کود دهد قبل از اجام آبیاری می‌توان کود لازم را در سطح خاک پخش نموده و با شخم سطحی با خاک مخلوط نمود و بعد از این عمل که در واقع حکم سله شکنی را دارد جهت هموار نمودن زمین و چسباندن خاک به پیازهای زعفران زمین را ماله می‌کشند.

پس از کاشت و برداشت رعفران باید علفهای هرز از بین برد

اولین وجین زعفران بعد از برداشت گلهای زعفران می باشد

علفهای هرز از طریق رقابت با گیاه زعفران از نظر آب و مواد غذایی و نور خورشید سبب کاهش محصول می‌شود علاوه بر این ممکن است در مراحل کاشت زعفران و برداشت زعفران مزاحمتهایی ایجاد و میزبان تعدادی از بیماریها و حشرات و بخصوص نماتد باشد.

وجین مزرعه در هر موقع که علفهای هرز رشد کردند ضروری است. در مزارع زعفران اولین وجین بعد از آبیاری دوم انجام و این وجین باعث از بین رفتن علفهای هرز مزرعه زعفران می‌گردد.

بطور معمول اولین وجین زعفران بعد از برداشت گلهای زعفران و دومین آن در صورت لزوم به فاصله در حدود یک ماه قبل از آب سوم انجام می‌شود. در مورد مبارزه شیمیایی با علفهای مزرعه باید توجه کرد که چون اثر این علف کشها بر روی گیاه آزمایش نشده لذا باید به هنگام رشد بوته‌های زعفران از مصرف علف‌کش‌های شیمیایی خودداری شود. 

برداشت فرآيند وراندمان زعفران

a. چيدن گلها 

b. فصل گلدهي زعفران حدود 4تا 6 هفته طول ميكشد كه از اواخر مهر ماه شروع وتا اواخر آبان ماه ادامه دارد . 

c. گلها را صبح زود وبلا فاصله پس از بخار شدن شبنم وقبل از پژمرده شدن گلها دراثر حرارت مي چينند براي انجام اينكار نياز به نيروي انساني فراوان ماهر ودقيق دارد.

برداشت

عملیات برداشت زعفران حدودا 25 ـ 15 روز به طور می انجامد

مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهی نخواهد داد و فقط تعدادی از غده هایی که درشت بوده و ذخیره غذایی کافی داشته اند گل داده و تولید محصول می کند. معمولاً اواسط آبان ماه گل های بنفش رنگی در مزرعه ظاهر می شود و به محض پیدایش اولین گل برداشت آغاز شده و تقریبا سه هفته ادامه دارد.

موقعی که گل ها ظاهر می شوند، مزرعه زعفران خوش منظره، معطر و به رنگ ارغوانی یا بنفش خوش رنگی در می آید و یکی از زیباترین چشم اندازهای طبیعت را زمانی می توان دید که مزرعه زعفران به گل نشسته است زیرا در آغاز سرما و خزان کلیه گیاهان که هیچ گلی در صحرا نیست گل می دهند.

برای چیدن گل ها پیش از آنکه خورشید صبحگاهی اشعه نارنجی خود را بر مزرعه پوشیده از گل بتاباند، برداشت شروع و تا ساعت 9 صبح ادامه می یابد. عملیات گل چینی حدودا 25 ـ 15 روز به طور می انجامد.

جدا كردن كلاله ها 

كلاله ها در همان روز بايد جدا گردد زيرا در دست گرفتن گلهاي تازه راحت تر ميباشد گلها روي يك ميز در محل مسقف قرار ميگيرند وكارگران كلاله ها را بوسيله يكي از روشهاي زير كه همگي نيازمند مهارت وحوصله كافي ميباشند جدا ميكنند.

مادگي درون جام گل را توسط ناخن انگشت شست دست چپ قطع نموده وكلاله ها را با استفاده از انگشتان دست راست به بيرون مي كشند ودر ظرف سفالي جمع آوري ميكنند.

گل توسط قيچي به نحوي بريده مي شود كه انتهاي كم رنگ كلاله ها همراه با ساقه باقي بماند وپس از آن قسمت فوقاني قرمز رنگ كلاله از گلبرگها جدا مي گردند.

خشك كردن كلاله ها براي نگهداري طولاني تر زعفران تازه بايد خشك گردد . روش خشك كردن تعيين كننده كيفيت وارزش نهائي زعفران است . 

 عطر خاص زعفران در زمان خشك كردن در اثر هيدروليزشدن تركيبات پيكروسين وآزاد كردن آلد ئيد فرار يعني سافرانال ميگردد. 

دوروش خشك كردن بكار گرفته ميشود كه عبارتند از:

• خشك كردن توسط آفتاب

• خشك كردن بوسيله حرارت آتش

عملكرد زعفران

ميزان گلي كه از واحد سطح ميتوان برداشت نمود به عوامل متعددي از قبيل خاك موقعيت جغرافيايي عوامل جوي مانند نوسانات درجه حرارت وميزان بارندگي در ارتباط است. بهار گرم و پائيز طولاني موجب گل دهي زود رس ميگردد.

عملكرد زعفران در سال اول گلدهي ناچيز وبه تدريج در سالهاي بعد افزايش مييابد .

در سال دوم عملكرد طبيعي آن حدود 1800تا 2500 گرم در هكتار مي باشد.

در سال سوم عملكرد طبيعي حدود 4تا 5كيلوگرم مي باشد.

پس از چهار تا پنج سال عملكرد طبيعي 10 تا 15 كيلو گرم ميباشد.

در سال ششم ماكزيمم 15 كيلو گرم

در سال هفتم ماكزيمم 10كيلو گرم

در سال هشتم جمع آوري وكشت مجدد پياززعفران لازم مي باشد. معمولا” هرهكتار زمين احتياج به چهار تن پياز زعفران دارد.

 از هر 210عدد گل( 630عدد كلاله) حدود پنج گرم زعفران خشك توليد مي شود.

فوگ پونیک چیست؟

فوگ پونیک بانام لاتین Fogponic یک فرم پیشرفته از آیروپونیک است که از آب به شکل تبخیری برای انتقال مواد مغذی و اکسیژن به ریشه گیاهان بصورت معلق استفاده میکند.

با استفاده از همان ایده کلی برای آیروپونیک، سیستم فوگ پونیک از یک رطوبت ۵-۳۰ میکرومتری در داخل محفظه  ریشه استفاده می کند همانطور که برای مکانیسم تغذیه ورقه ای استفاده می شود.

بهترین جذب ذرات برای گیاهان از محدوده ۱ تا ۲۵ میکرو متر است. اندازه ذرات کوچکتر به معنی جذب سریع تر است.

مزیت بیشتر فوگ پونیک نسبت به سیستم  آیروپونیک نیاز به انرژی کمتر گیاهان در رشد و توده ریشه است و قادر به حفظ یک گیاه بزرگ است.

آنچه که ممکن است واضح نباشد، نقش اکسیژن است. برگها و ساقه ها به فتوسنتز کمک می کنند و اکسیژن را به عنوان یک محصول جانبی تولید می کنند، اما در سطح ریشه، گیاهان نیاز به اکسیژن خاک برای کمک به تجزیه مواد غذایی برای زنده ماندن دارند. گیاهان نیاز مبرم به آب، مواد مغذی و اکسیژن برای تکامل کامل دارند. و یک سیستم که ترکیبی ایده آل از تمام این سه مورد را فراهم می کند، فوگ پونیک است.

در حالی که سیستم های هوازی مواد مغذی را برای ریشه گیاهان عرضه می کنند، فوجر ها بخار را به گره های ساقه و برگ و همچنین ریشه ها می رسانند، که در نتیجه باعث جذب مواد مغذی و گیاهان سالمتر می شود

مزیتهای سیستم فوگ پونیک:

گیاهان قطرات را خوب جذب می کنند، اما چون بخار را بهتر و سریع تر جذب می کنند، این می تواند خبر خوبی برای تولید کنندگان باشد.

از مزیتهای فوگ پونیک تولید زباله های کمتر، حفاظت از فضای مناسب و فرصت کمتر برای خطا است، مخصوصا در هنگام ریشه زدن.

یکی دیگر از مزیتهای فوگ پونیک نسبت به سایر برنامه های کاربردی، این است که مه مهاری فوق العاده اجازه می دهد تا موهای بسیار کوچک مثل شاخه ها از توده ریشه اصلی رشد کنند. این مساحت سطح نمایشی را برای دریافت مواد مغذی و اکسیژن فراهم می کند که باعث رشد انعطاف پذیری می شود

مزیت بزرگ فوگ پونیک این است که غلظت مواد مغذی خود را در هنگام سکل چرخشی از دست نمی دهد.روش هایی مانند NFT یا تکنیک فیلم های مواد مغذی بسیار عالی است، اما از آنجا که مواد مغذی در سراسر توده های ریشه عبور می کنند، به تدریج کمتر و ضعیف تر می شوند. به عنوان یک نتیجه، گیاهان در پایان چرخه، آب و مواد مغذی را به همان اندازه گیاهانی که در اوایل چرخه رشد می کنند، سود نخواهند برد. رشد با سیستم فوگ پونیک، این مشکل را از بین می برد و باعث می شود تا مه بطور ۱۰۰٪ در سراسر مناصق ریشه، نفوذ کند.

معایب فوگ پونیک:

در هنگام راه اندازی یک سیستم جدید ممکن است مشکلی برای پراکندگی بخار وجود داشته باشد.

هزینه های راه اندازی می تواند بالا باشد، و تجهیزات نیاز به تمیز کردن منظم برای جلوگیری از اشباع شدن دارد همانند مشکل نازلها در سیستم آیروپونیک.

هر دو سیستم ایروپونیک و فوگ پونیک روش های پیشرفته ای برای باغبانی در فضای باز هستند. آنها برخی از مزایای واقعی نسبت به سیستم های هیدروپونیک معمولی را ارائه می دهند، اما دارای یک نقطه ضعف هستند: آنها هر دو با استفاده از تایمر و برق به تحویل مداوم آب و مواد مغذی تکیه می کنند

در طول قطع برق، کل محصولات می توانند به سرعت از بین بروند. برای جلوگیری از این نوع فاجعه، استراتژی قدرت ثانویه، مانند یک ژنراتور، یک ایده خوب است.

تفاوت فوگ پونیک و آیروپونیک چیست؟

فوگ پونیک در مقایسه با سیستم آیروپونیک مزیت دیگری دارد. فوگ پونیک در رشد و توده ریشه به انرژی کمتر گیاهان نیاز دارد و می‌تواند یک گیاه بزرگ را حفظ کند.

آنچه که ممکن است شفاف نباشد تاثیر اکسیژن می‌باشد. ساقه‌ها و برگ‌ها به فتوسنتز کمک می‌کنند و به تولید اکسیژن بعنوان محصولی جانبی کمک می‌کنند، ولی در سطح ریشه، گیاهان جهت کمک به مواد غذایی برای زنده ماندن به اکسیژن خاک نیاز دارند.

 گیاهان برای کامل شدن به مواد مغذی، اکسیژن و آب نیاز جدی دارند و فوگ پونیک مجموعه‌ای عالی از تمام این سه گزینه را فراهم می‌کند.

در حالی که مواد مغذی توسط سیستم‌های هوازی به ریشه گیاهان می‌رسد، بخار توسط فوجرها به گره‌های برگ و ساقه و برگ و نیز ریشه‌ها می‌رسد که نهایتا باعث جذب گیاهان سالم‌تر و مواد مغذی می‌شود.

مقدمه

امروزه در تولید برخی از محصولات کشاورزی، استفاده از روش‌های صنعتی و مدرن از قبیل سیستم‌های گلخانه‌ای و سیستم‌های آب‌کشت (هیدروپونیک) و هواکشت افزایش قابل توجهی یافته است.

امروزه این تکنیک به‌طور خاص در مورد سبزیجاتی مثل: کاهو، گوجه‌فرنگی، خیار و سایر سبزیجات و همین‌طور برخی از گیاهان زینتی نظیر لاله، سنبل، آلسترومریا و غیره مورد استفاده قرار گرفته و به طور کاملا اقتصادی و با سود بالا این تکنیک انجام می‌گیرد. بزرگترین مزیت این سیستم‌های کشت استفاده حداکثر از فضا و سطح زیرکشت به سبب طبقاتی بودن و تراکم کشت بالاست که این موضوع هزینه تهیه زمین زراعی و عملیات‌ مربوط به آماده‌سازی زمین را به شدت کاهش می‌دهد.

آشنایی با کشت گلخانه ای زعفران

گذر زمان و افزایش سطح کشت این گیاه هم نتوانسته است از ارزش بالای آن کم کند.

کاشت زعفران در گلخانه به روش هواکشت و غیر هیدروپونیک این طرح برای اولین بار در کشور چین منطقه خودمختار تبت در سال ۲۰۰۶ توسط جوان چینی به نام آقای (بِن) که تحصیلات خود را در رشته‌ی کشاورزی به اتمام رسانیده بود برای اولین بار در جهان اجرایی شد.

کاشت زعفران در گلخانه در حال حاضر اصلی‌ترین نوع کشت زعفران در چین می‌باشد.

پرورش زعفران گلخانه ای در گلخانه هیدروپونیک و گلخانه آیروپونیک

مزیت نسبی این روش‌های کشت، نسبت به روش‌های مرسوم، جلوگیری از هرزروی آب و خارج شدن آن از دسترس گیاه می‌باشد که این موضوع به شدت میزان آب مصرفی را کاهش می‌دهد.

در کنار این مزایا، هزینه اولیه بالا برای تاسیس و راه‌اندازی این سیستم‌ها را می‌توان از معایب مهم آن‌ در نظر گرفت که ممکن است تصمیم‌گیری را برای تولیدکنندگان جهت ورود به این عرصه کمی سخت کند

کشورهایی که در عرضه کشت زعفران گلخانه‌ای پیشرو هستند:

کشورهایی از قبیل چین، اسپانیا، امارات، ترکیه، شمال افغانستان و هندوستان

چرا باید زعفران را در گلخانه کشت کنیم؟

در این نوع کاشت راندمان محصول در مقایسه با کشت سنتی به ده برابر رسیده است.

با در اولویت قراردادن بحران آب در کشور این نوع کشت به خاطر مصرف بسیار کم در آب بهترین روش برای کشت در راستای مدیریت مصرف آب می‌باشد.

در نوع کشت گلخانه‌ای به دلیل استفاده از پیاز درشت و مرغوب و بدون بیماری و نگه‌داری در بهترین شرایط دمایی و محیطی راندمان بازدهی محصول نسبت به روش کشت سنتی بسیار بالاتر بوده، به طوری‌که برداشت محصول کلاله خشک شده به روش سنتی در هر هکتار به میانگین هفت کیلو بوده این میزان در روش کشت گلخانه‌ای به میانگین ۲۳ تا ۲۵ کیلومتر در هکتار رسیده.

در کشت سنتی کلاله گل در معرض برخورد با نور آفتاب بوده که باعث از بین رفتن عطر، قدرت، رنگ‌دهی و میزان طعم کلاله می‌باشد. در روش نوین کاشت زعفران در گلخانه ما از این مشکل مبرّا شده‌ایم که این نیز خود باعث کیفیت بسیار بالا در کلاله می‌شود و با درنظرگرفتن نیاز و رقابت در بازار جهانی و ریزبینی کشورهای برندپسند این امر بسیار مهم است. برداشت زعفران با این کیفیت در بازار جهانی دارای ارزش بالا بوده و چند برابر زعفران‌های دیگر قیمت دارد.

در حال حاضر بهداشت یکی از مسائل مهم در بین جوامع می‌باشد. در نوع کشت سنتی گل زعفران به خاطر قرارگرفتن در محیط نامناسب و تماس با خاک و کود حیوانی و … دارای بهداشت مناسب نمی‌باشد. در روش کشت گلخانه‌ای محیطی بسیار مناسب و بهداشتی و به دور از هر نوع آلودگی برگ برنده دیگری در مقایسه با کشت سنتّی دارد.

در روش سنتی پیاز به مدت بسیار طولانی و چندین سال و به دور از دید و دسترسی در زیر خاک دفن شده که موجب افزایش بیماری در پیاز و خاک می‌شود در کشت نوین پیاز در دسترس بوده و مراقبت‌های لازم به راحتی و سهولت انجام می‌شود.

در حال حاضر با مشکل بیکاری در کشور به دلیل خشکسالی و … مواجه هستیم کشت نوین زعفران باعث به کارگیری نیروی کار بیشتر و اشتغال‌زای در کشور می‌شود که خود امری ضروری و بسیار مفید می‌باشد.

این نوع کشت نوین را نیز می‌شود در فضای محدود به صورت طبقاتی انجام داد و نیاز به زیرکشت بردن اراضی بسیار نیست. ده هزار مترمربع را می‌شود در یک محیط هزارمتری اجرا نمود.

نیازمندی های طرح کاشت زعفران در گلخانه

100 متر زمین که در 5 طبقه ایجاد می شود جمعاً با ظرفیت 500 متر گلخانه

4000 متر زمین جهت بازگرداندن 6 تن پیاز از گلخانه به خاک

میزان سود دهی در سال، 100 تا 120 میلیون تومان

این روش در همه جای ایران قابل کشت می باشد.

هزینه راه اندازی بدون در نظر گرفتن زمین برای این 100 متر (هزینه های خرید پیاز و تجهیزات و کلیه وسایل مورد نیاز) تقریبا 30 میلیون می باشد. قیمت زمین بستگی به منطقه شما داشته و در هر شهر و استانی متفاوت می باشد.

ناگفته نماند این هزینها فقط برای یک بار پرداخت میشود و هزینهای دیگر هر ساله از قبال تکثیر پیازهای مازاد جبران میشود(پیاز زعفران هرسال تولید مثل میکند و تکثیر میشود)

بازدهی محصول از این متراژ بالای 20 تا 25 کیلو گرم میباشد که مبلغ هر کیلو بین ۹ تا ۱۳ میلیون تومان میباشد،البته در صورتی که از پیاز ۲۰ تا ۲۵ گرم تغذیه شده استفاده شود.توجه داشته باشید که در سال اول شما به راندمان مورد نظر نمیتوانید دست پیدا کنید

بعد از برداشت محصول پیازها باید به خاک برگردند و در زمان کاشت نیاز به ۱ الی ۴ مرحله بسته به مناطق نیاز به آبیاری دارد.

اگر سرمایه زیادی برای شروع کار ندارید میتوانید با متراژ کمتر شروع کنید هیچ ضرورتی بر اجرا سطح کاشت بالا نیست.

تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز احداث گلخانه کشت زعفران بر پایه ایروپونیک

    سالن تولید سرپوشیده

    مخزن برای نگه‌داری آب

    فوگر (مه پاش)

    کولر آبی

    قالب‌های نگه‌دارنده پیاز زعفران (طبق کشت)

    قفسه بندی

    تایمر، برای روشن و خاموش کردن سیستم فوگر و کولر

پرورش زعفران گلخانه‌ای به روش هیدروپونیک (آب‌کشت)

روش کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت است. واژه هیدروپونیک به معنی کار با آب است.
این روش ازلحاظ هزینه اولیه مشابه سایر روش های بسترسازی است اما راندمان کشت و تولید محصول را تا حدود 30 درصد افزایش می دهد و همچنین با توجه به ثابت بودن هزینه هایی که برای سرمایش و گرمایش مصرف می شوند، مقدار سود خالص بیشتر می‌شود.
در این روش ریشه گیاه باید یا در هوای فوق العاده مرطوب، یا در آب و یا در بعضی مواد جامد (غیر از خاک) که رطوبت را به مقدار بالا در خود ذخیره می کنند، نگهداری شوند. در روش هیدروپونیک، آب موجود در اطراف ریشه، مواد مغذی و اکسیژن را به گیاه می‌رساند.
مساحت زمین کشت: 5,000 مترمربع
هزینه های ساختمان سازی و تامین زمین هم هستند.

روش تولید زعفران به روش آیروپونیک (هواکشت)

ایروپونیک یا هواکشت یک روش باغبانی سرپوشیده است که در آن گیاهان در حالی رشد و نمو می‌کنند که ساختار ریشه‌شان در هوا معلق می‌باشد و به وسیله اسپری شدن مداوم آب حاوی مواد محلول معدنی و کودهای شیمیایی تغذیه می‌شوند.

در این روش شما هزینه های اضافی زمین های کشاورزی مانند: هزینه شخم زمین، هزینه رساندن آب به زمین، هزینه های  کارگر و… را ندارید و به همین دلیل سودآوری شما چند برابر می شود.

خاک در هواکشت مورد استفاده قرار نمی‌گیرد چرا که در حالی که ریشه‌ گیاهان به طور دائمی و یا متناوب در معرض مِه غنی از مواد مغذی قرار دارد همچنان می‌توانند به رشد خود ادامه دهند. هواکشت یا ایروپونیک در فضای بسته، راهکاری موثر برای پرورش سبزیجات در اختیار ما می‌گذارد بدون آنکه نیازی به کشت در گلدان و تغییر مجدد گلدان به منظور دسترسی بیشتر گیاه به فضا و مواد غذایی در خاک داشته باشیم.
مساحت زمین کشت: 3,000 مترمربع
هزینه های ساختمان سازی و تامین زمین هم هستند.

سیستم کشت گلخانه ای زعفران

در سیستم  کاشت زعفران در گلخانه, در خردادماه پس از زردشدن علف گیاه پیاز از خاک جدا شده و در محیطی با تهویه هوای مناسب و خنک انبار می‌کنیم. در اول شهریور ماه پیازهای بالای ده گرم در طبقه‌های چوبی قرار داده شده و به محیط گلخانه‌ای برده می‌شود. در دمای و نور و رطوبت مناسب که در بازه‌ی زمانی متغییر می‌باشد، نگه‌داری می‌شود.

در مهرماه پیازها شروع به جوانه‌زدن می‌کند. در این مدت از اطراف پیاز جوانه‌های بسیاری می‌روید که باید به جز دو یا سه جوانه اصلی، دیگر جوانه‌ها از پیاز حذف گردد این کار باعث جلوگیری از هدررفتن توان پیاز برای گلدهی می‌باشد.

پیاز در اواخر آبان یا اوایل آذر شروع به گلدهی می‌کند و بعد از برداشت گل پیاز و گذراندن مراحل ضدعفونی و حذف جوانه‌های اضافی به زمین بازگردانده می‌شود در سال بعد مراحل تکرار می‌شود.

با کاشت زعفران در گلخانه به روش گلخانه ایروپونیک یا هیدروپونیک، میتوان در محیطی کمتر از فضای افقی و عمودی گلخانه برای پرورش بیشتر و به نحو موثرتری بهره برد و آب کمتری نیز هدر داد. بسته به نوع سیستم، مواد مغذی ممکن است به صورت دستی با وقفه‌هایی در هر شب و روز در اختیار گیاه قرار داده شوند، اما در طول دوره گلدهی زعفران عملاً نیاز به تغذیه نداریم.

نیازمندی های طرح کاشت زعفران در گلخانه

طرح توجیهی کاشت زعفران در گلخانه:

100 متر زمین که در 5 طبقه ایجاد می شود جمعاً با ظرفیت 500 متر گلخانه
4000 متر زمین جهت بازگرداندن 6 تن پیاز از گلخانه به خاک
میزان سود دهی در سال، 100 تا 120 میلیون تومان
این روش در همه جای ایران قابل کشت می باشد.
هزینه راه اندازی بدون در نظر گرفتن زمین برای این 100 متر (هزینه های خرید پیاز و تجهیزات و کلیه وسایل مورد نیاز) تقریبا 30 میلیون می باشد. قیمت زمین بستگی به منطقه شما داشته و در هر شهر و استانی متفاوت می باشد.

ایران، زادگاه زعفران و تولیدکننده بی‌رقیب

کشور چین با توجه به نیروی کارگری ارزان قیمت و هزینه‌های تولید پایین، با قیمت نسبتا پایین‌تری زعفران را تولید و به بازار عرضه کرده است، با این حال هنوز نتوانسته به عنوان یک رقیب جدی برای کشور ایران در تولید زعفران قرار بگیرد.

چرا که ایران به عنوان زادگاه زعفران و تولیدکننده بی رقیب این گیاه (بیش از 90 درصد تولید خالص جهانی) همواره جایگاه خود را در این صنعت حفظ کرده است و رسیدن به این جایگاه برای سایرکشورها کمی دور از ذهن به نظر می رسد.

در این شرایط نگرانی که به شدت در بلندمدت بایستی به آن توجه کرد ورود رقیبی مانند کشور چین در بازار تجارت جهانی زعفران نیست، چون با این سطح زیرکشت و تولید زعفران قدرت رقابت سایر کشورها با ایران بسیار سخت و محال به نظر می‌رسد.

نگرانی آینده، ورود زعفران چینی به بازار مبادلات جهانی با قیمت بسیار پایین‌تر از هزینه تمام شده این محصول برای کشاورزان و تولیدکنندگان ایرانی می‌باشد. همچنین افزایش ورود زعفران تقلبی و با کیفیت‌های بسیار پایین به بازار مبادلات جهانی را نیز می‌توان از تبعات آن در نظر گرفت.

ایران برای حفظ جایگاه خود در بازار تجارت جهانی زعفران و جلوگیری از سقوط قیمت و کیفیت این محصول با ارزش بایستی به راهکارهایی جهت بالا بردن راندمان تولید در مزارع زعفران و کاهش هزینه‌های تولید دست یابد.

همچنین توجه بیشتر به بخش صادرات زعفران و فرآورده‌های وابسته آن با برندهای ایرانی می‌تواند به حفظ این جایگاه کمک کند که رسیدن به این مهم، همکاری و ارتباط جدی واحدهای تحقیقاتی، اجرایی و تولیدی بخش کشاورزی کشور را می‌طلبد. امیدواریم روزی در بازارهای ایران به سبب گرانی زعفران اصیل ایرانی، محصولی به عنوان زعفران چینی به فروش نرسد.

جمع آوری کنندگان: کیمیا رحمانی، هانیه قوتی، شقایق کلهر، امیررضا مونسان، حسین ناصر تبریزی

نام علمی:

Aloe vera

تیره:

Liliaceae

گیاهشناسی

آلوئه‌ورا گیاهی بدون ساقه یا با ساقه‌ای بسیار کوتاه است. این گیاه ۶۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر رشد می‌کند و از طریق پاگیاه تکثیر می‌شود.برگ آن نیزه‌ای کلفت و گوشتی با لبه‌های دندانه‌دار سفید است و رنگ برگ، سبز تا خاکستری می‌باشد. گل‌های آن در تابستان و بر روی سنبله‌ای می‌رویند که گاه تا ۹۰ سانتی‌متر درازا دارد. گل‌های آن آویخته و دارای کاسبرگ‌هایی ۲–۳ سانتی‌متری هستند. نام‌های دیگر آلوئه‌ورا عبارتند از: چادُروار، صبر سقوطری، آلوئه‌ورا، صبر، صبر کموار، صبر زرد، ازوال، ازوادزرد خزانه، مقر، ایلوا، صبارا، آلوئه کوراسائو، آلوئه هندی، آلوئه بارباد، الوا، صباره، برمس، سولع، مقرا، چادروا و صعدنا.

آلوئه نوع خاصی فتوسنتز دارد که از تبخیر آب گیاه جلوگیری می‌کند.

پراکندگی

آلوئه‌ورا گیاهی بومی جنوب‌شرق شبه‌جزیره عربستان بوده و مناسب آب‌وهوای گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و خشک و نیمه‌خشک است.این گیاه در سده‌های گذشته به بسیاری مناطق دنیا از جمله خاورمیانه، آفریقا، کارائیب، ایالات متحده، آمریکای لاتین، اروپا و شرق آسیا برده شده و امروزه در بسیاری از مناطق گرم و خشک در سراسر دنیا پراکندگی دارد.

کاربردها

دو ترکیب اصلی مورد استفاده، شامل ژل شفاف موجود در برگ‌ها و لاتکس زرد رنگ این گیاه هستند.ژل گیاه برای تولید داروهای موضعی جهت ترمیم زخم‌ها، ترک‌های پوستی، ترمیم آسیب‌های ناشی از سوختگی‌ها، راش‌ها، پسوریازیس و خشکی پوست مورد استفاده است.از ژل آلوئه‌ورا همچنین در تولید صنعتی ماست، نوشیدنی‌ها و دسرها استفاده می‌شود. مصرف مقدار زیاد و مداوم عصارهٔ برگ‌ها یا لاتکس این گیاه باعث مسمومیت می‌شود.

لاتکس این گیاه نیز به تنهایی یا به همراه ترکیبات و افزودنی‌های دیگر برای تولید داروهای ملین ضد یبوست به‌کار می‌رود.

طب سنتی

مصرف آلوئه به‌عنوان یک گیاه طبی سابقه طولانی مدت دارد و قدمت استفاده از آن به سال ۱۷۵۰ پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. برخی از مردم به عنوان پزشکی جایگزین، این گیاه را در گلدان‌های کوچک در منازل خود به منظور درمان سوختگی‌ها و بریدگی‌های جزئی پرورش می‌دهند.

ترکیبات شیمیایی

برگ‌های این گیاه، دارای مواد شیمیایی گیاهی از جمله مانان‌های استیله‌شده، آنتراکینون گلیکوزیدهای C، انتهرن‌ها و آنتراکینون‌هایی از قبیل امودین و چندین نوع از لکتین‌ها هستند.

این گیاه، حاوی مشتقات هیدروکسی آنتراسن از جمله آلوئین‌های A2 و B به میزان ۴۰–۲۵٪ کل ترکیبات و مشتقات کرومون از جمله آلوئه رزین A2،B و C است. ترکیبات مهم دیگر آلوئه شامل قندها از جمله: گلوکز، مانوز و سلولز، آنزیم‌ها از جمله: اکسیداز، آمیلاز و کاتالاز، همچنین ویتامین‌هایی نظیر: B1،B2،B6،C,E و اسیدفولیک و مواد معدنی مانند: کلسیم، سدیم، منیزیم، روی، مس و کروم و ترکیباتی نظیر آلوئین، فامودین، ایزوباربالوئین و مقدار صمغ آن در حدود ۱۲٪ می‌باشد.

مضرات

تا کنون اثرات جانبی مهمی پس از مصرف آلوئه‌ورا به‌عنوان داروی موضعی گزارش نشده‌است.مصرف خوراکی عصاره کامل و رنگ‌زدایی نشدهٔ برگ‌های آلوئه‌ورا به‌طور بالقوه می‌تواند باعث مسمومیت و ایجاد عوارضی مانند اسهال و درد شکمی شود. مصرف خوراکی این گیاه همچنین می‌تواند باعث کاهش جذب برخی از داروها یا وقوع تداخل دارویی شود.

تداخل‌های دارویی

مصرف خوراکی همزمان آلوئه‌ورا و داروهای تجویز شده می‌تواند باعث تداخل دارویی شود. داروهای ضد لخته شدن خون، داروهای دیابت، داروهای بیماری‌های قلبی-عروقی و داروهای کاهش‌دهندهٔ میزان پتاسیم خون مانند دیگوکسین و داروهای ادرارآور از این موارد هستند.

روش های تکثیر

کشت گیاه آلوئه ورا به ۴ طریق امکانپذیر است، اما بهترین و مناسبتـرین روش برای کشت هرچه بهتر و مناسب تر، کشت به وسیله ی پاجوش ها می باشد که هم از نظر اقتصادی مقرون به صرفه و هم از لحاظ کیفی و عملکرد بالاترین سطح را دارا می باشد.

شرایط اکولوژیکی

آبیاری: گیاه آلوئه ورا به آبیاری زیادی نیاز ندارد؛ زیرا آبیاری این گیـاه بـه شـیب و بافـت زمین، فصل زراعی، کشت مختلط، روش آبیاری و وجود و سرعت بادهای گـرم در منطقه بستگی دارد. آبیاری آلوئه ورا به روش هـای مختلـف ثقلی (فـارو هـای کـم عمق) ، قطره ای و بارانی امکان پذیر است و به طور کلی این گیـاه بـا توجـه بـه اقلیم منطقه و گرمای هوا بایستی هر ۷-۱۰ روز یک بار آبیاری می شود. همچنین نکتۀ مهم منظم بـودن آبیـاری مـی باشـد، زیـرا نظـم در آبیـاری عملکرد ژل را افزایش می دهد. در آبیاری بیش از حد یا خیلـی کـم، بـرگ هـای گیاه شروع به خشک شدن و تحلیل رفتن ژل می کند و ممکن است رنـگ بـرگ ها زرد یا قهوه ای شده ودر نهایت گیاه از بین برود.

داشت آلوئه ورا بسیار آسان است. میزان نیاز آلوئه ورا به آبیاری هر پنج روز یکبار است و هر بوته حدود ١٠ لیتر آب مصرف می‌کند. اکر از روش آبیاری قطره‌ای استفاده شود، مقدار آب مورد نیاز به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.

هم اکنون هزینه تجهیز هر هکتار زمین کشاورزی به آبیاری قطره‌ای حدود یک‌ میلیون تومان است.

در صورت آبیاری بیش از اندازه این گیاه به شدت به بیماری پوسیدگی ریشه مبتلا می گیرد.

خاک: گیاه آلوئه ورا شدیدأ نیازمند خاکی با زهکش بالاست. از این رو می توان از مخلوط ماسه (بادی) یا سنگریزه با خاک اصلی برای گیاه استفاده کرد. این گیاه در ماسۀ خالص به رشد مطلوب دست نمی یابـد. گیـاه صـبر زرد ریـزوم دار اسـت و بـر آن ساقه های هوایی ایجاد می شود، لذا خاک شنی لومی برای کاشت این گیاه بسـیار مناسب است. به طور کلی، خاک مناسب باید دارای: ۱/۳ خاک رس (خاک مزرعه) + ۱/۳ ماسه بادی + ۱/۳ خاک برگ باشد، تا تأثیر فـوق العـاده بـر رشـد گیـاه آلوئـه ورا داشته باشد.

نواحی کاشت آلوئه ورا در فضای باز استان های گرمسیری مانند: بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس و خوزستان می باشد.

گیاه آلوئه ورا شدیدا به خاک های سبک با زهکشی بلا نیاز دارد.از این رو در خاک هایی که بافت سنگین دارند مانند استان خوزستان می توان از مخلوط ماسه (بادی) یا سنگریزه با خاک اصلی برای گیاه استفاده کرد.

صبر زرد دارای ریزوم است که بر روی آن ساقه های هوایی ایجاد می شود، بنابراین خاک شنی لومی برای کاشت این گیاه بسیار مناسب است.

نیاز کودی و مواد غذایی: آلوئه ورا گیاهی کم توقع است، ولی چنانچه خواستار شـادابی همیشـگی و تولیـد برگهایی مملو از ژل می باشید باید قبل از کشت در سال اول به مزرعه یا گلخانه حتما kg/ h 45-55 فسفر، kg/h 55_65 ازت، kg/ h 35-45 پتاس به اضافه ی کودهای حیوانی (مرغـی و دامـی) کـاملاً پوسـیده اضـافه نمـود سـپس عملیات آفتابدهی (soilsolariztion) و در پی آن کشت پاجوش صورت پذیرد.

عناصر غذایی مورد نیاز شامل ۴۵-۵۵ کیلو گرم فسفر، ۵۵- ۶۵ کیلوگرم نیتروژن و ۴۵-۳۵ کیلوگرم پتاس در هکتار می باشند.

نور: بهتر است گیاه آلوئه ورا نور را به صورت مسـتقیم دریافـت نمایـد، البتـه چنانچـه اشعۀ مستقیم در تماس با گیاه قرار گیرد، ممکن است گیاه را بسوزاند. رشد گیـاه صبر زرد با باد گرم و آفتاب شدید رابطۀ معکوس دارد. در این حالت بـرگ هـا بـه رنگ قهوه ای روشن در می  آیند. و رشد آن متوقـف و از فعالیـت گیـاه بـه شـدت کاسته می شود. چنانچه گیاه درگلدان و درون منزل نگهداری می شود، می بایست آن را در مکانی آفتابگیر یا پشت پنجره قـرار داد ، و بهتـر اسـت گلـدان هـر روز چند ساعت در محیط خارج از منزل قرار داده شود.

دما و رطوبت: آلوئه ورا گیاه بومی مناطق گرم و خشک است، از اینرو تحمل گرمـا و خشـکی را دارد و حداقل و حداکثر دمای قابل تحمل برای این گیـاه ۱۰-۵۰ درجـۀ سـانتی گراد و بهترین دما برای رشد گیاه بین ۲۰-۳۰ می باشد. معمـولأ دمـای محـیط رشد آن می بایست بالاتر از ۲ درجه سانتیگراد باشد. آلوئـه ورا از جملـه گیاهـانی است که در صفر درجه سانتیگراد از بین می رود. این گیاه در هوای مرطوب نیـز به خوبی رشد می کند و نیاز به آبیاری کمتری دارد.

شوری، PH:  میزان تحمل گیـاه صـبر زرد بـه شـوری براسـاس مطالعات صورت گرفتـه ، بــــین ۵- ۱۵ دســــی زیمنس بر متر می باشـد. افزایش شوری بالاتر از ۸ دسی زیمنس برمتر سبب کاهش کیفیت محصول می شود. گیـاه آلوئـه ورا حـدود ۹۹ تا ۹۹/۵ % آب دارد و pH برگ آن حدود ۴ – ۴/۵ و بـرای ک شـت حـدود ۶/۵ می باشد.

کاشت

در روش کشت سـنتی ایـن گیـاه مـی بایسـت در اواخـر تابسـتان و اوایـل پـائیز پاجوش ها را از گیاه جدا نموده درون گلخانه ها، در بستر مناسب کشـت نمـود تـا ریشه دار شوند و استحکام کافی پیدا کنند. سپس پاجوش هـای ریشـه دار شـده را در فصل بهار به مزرعۀ اصلی منتقل نمود. سیستم کاشت گیاه آلوئه ورا به صورت فارو، کرتی، جوی و پشته می باشد،که فواصل کاشـت بوتـه هـا بـر حسـب نـوع ماشـین آلات و ادوات متغیـر اسـت ، امـا مناسبترین فاصله ی کاشت ۴۰-۵۰ * ۸۰-۱۰۰ cm می باشد. به طور معمـول در هر یک هکتار حدوداً ۲۰-۲۵ هزار پاجوش نیاز است.

کشت گیاه آلوئه ورا به ۴ روش انجام می شود. که عبارتند از کشت قلمه، بذر، بافت و پاجوش. بهترین و مناسب ترین روش کشت پاجوش ها می باشد.

کشت پاجوش هم از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است و هم از نظر کیفی و عملکرد بالاترین مقدار را دارد. بهترین فاصله کاشت بین بوته های گیاه ۶۰ الی ۹۰ سانتیمتر می باشد.

بیماری ها

گیاه آلوئه ورا به بیماری های زنگ آلوئه ورا، لکۀ سیاه، کنه، پوسیدگی ریشه، برخی از بیماری های قارچی ویروسی و شپشک آرد آلو حسـاس مـی باشـد. در مجمـوع خطر بیماری ها در این گیاه نسبت به گیاهان دیگر بسـیار کـم اسـت . در صـورت آبیاری بیش از اندازه، گیاه به شـدت در معـرض بیمـاری پوسـیدگی ریشـه قـرار می گیرد، زیرا این گیاه به آب بسیار ناچیزی نیاز دارد.

روشهای مقابله با بیماری ها و علف های هرز

به طور کلی باید گفت اگر کشت گیاه به صورت اصـولی (ارگانیـک) و تحـت نظـر متخصصین صورت پذیرد مبارزه با بیماری ها و علفهـای هـرز بـه حـداقل خـود می رسد زیرا در مجموع خطر بیماری ها و علف های هرز در ایـن گیـاه نسـبت بـه گیاهان دیگر بسیار کم است، اما برای مبارزه با بیماری های قـار چی از قـارچ کـش میشکارپ و برای مقابله با کنه از سمی بنام دیازینون استفاده می گردد. همچنین زمان آغاز مبارزه با علف های هرز از هنگام وجین صورت می پذیرد که این امر نـه تنها باعث جلوگیری از ازدیاد علف های هرز شده بلکه باعث هـوا دهی خـاک نیـز می گردد که بسیاری از بیماری ها به این شیوه از بین خواهند رفت.

برداشت

اندام مورد استفاده گیاه آلوئه ورا، برگهای آن مـی باشـد، کـه از آن ژل و شـیرابه (لاتکس) استخراج می گردد. برداشت برگهای این گیاه بسـتگی بـه نـوع ، انـدازه (۲۰-۴۰ cm) و زمان پاجوش های کشت شـده متفـاوت مـی باشـد و چنانچـه از پاجوش های cm40 در اوایل بهار استفاده شده باشد برگهای گیاه را می تـوان در پائیز سال اول برداشت نمود، برداشت بـا دسـت و بـه کمـک یـک وسـیله برنـده (چاقو) صورت می گیرد. در صورتیکه برگهای پیرامونی گیاه از قاعده قطع کـف بر شود بهتر است، اما باید توجه داشت که برش به صـورتی انجـام شـود کـه بـه برگ ها آسیبی نرسد. به منظور عملیات فرآوری بهتر می بایست بلافاصـله پـس از برداشت برگ، اقـدام بـه اسـتخراج ژل و شـیرابه در محیطـی کـاملاً بهداشـتی و کنترل شده نمود.

برداشت آلوئه ورا به صورت چهار فصل است و در تمام فصول ‌سال قابلیت برداشت دارد. در اولین دوره کشت، آلوئه ورا پس از ۶ ماه برداشت می شود.

در نوبت های بعدی هر ٣ ماه یکبار محصول می دهد. فقط برگ های بیرونی گیاه که بیش از ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر طول دارند باید برداشت شوند.

نام علمی:

Elettaria cardamomum

تیره:

Zingiberaceae

گیاهشناسی

هل گیاهی ، چند ساله، علفی، بوته ای و همیشه سبز است که ارتفاع این گیاه به حدود 2.5 الی 12 متر می رسد. برگها ی نیزه ای این گیاه در شرایط مناسب می توانند 40-60 سانتی متر رشد کنند. گیاه هل دارای گلهای زرد رنگ و کوچک است که بر روی ساقه هایی مستقیم قرار گرفته اند که از زیر خاک رشد کرده اند. اما در بسیار ی موارد ساقه های گلهای زرد رنگ حالتی خزنده داشته و بر روی سطح زمین قرار گرفته اند. دارای میوه هایی کپسولی شکل و سبز رنگ به اندازه 1 تا 2 سانتی متر است.

گونه های مختلف هل

در گونه هایی از این گیاه میوه ها به رنگ سیاه هستند که به هل سیاه معروف اند؛ هل سیاه هم مانند هل سبز مصرف خوراکی دارد. میوه های هل سیاه نه تنها در رنگ خود با هل سبز تفاوت دارند بلکه اندازه آن هم از هل سبز بزرگتر است والبته طعم آن هم متفاوت است. به طور کلی در  هر میوه هل حدود 15 تا 20 دانه وجود دارد.

گل های گیاه هل از فروردین ماه تا مرداد ماه و در برخی از اقلیم ها، تا شهریور ماه ظاهر می شوند. طول گلها 3 تا 4 سانتی متر و پهنای آن 1.5 تا 1.7 سانتی متر است. میوه های گیاه هل کپسولهایی سه خانه ای و بیضی شکل هستند که در رنگ های زرد یا سبز روشن دیده می شوند. طول میوه بسته به شرایط اقلیمی بین 1 تا 5 سانتی متر است. طول میوه رسیده عمدتا 2.5 تا 5 سانتی متر بوده و رنگ آن اکثرا زرد تیره است که بعد از خشک شدن به رنگ قهوه ای تیره در می آید. واریته ماژور یکی از مرغوب ترین واریته ها بوده و به هل صادراتی یا هل سیلانی معروف است. درون هر میوه در حدود 12 تا 50 عدد دانه یا همان بذر هل وجود دارد. رنگ دانه های موجود در کپسولهای هل قهوه ای تیره بود و به شکل قلبی یا مثلثی شکل هستند.

گیاه هل که با نام عمومی Cardamom شناخته می شود، گاها با نام هایی چون cardamom black، green cardamom، brown cardamom، indian cardamom، winged cardamom هم شناخته می شود و در نام های دیگر آن فافله صغار، حماما، حب‌الهال، هال، جبهان می باشد. هل گیاهی از خانواده گیاه زنجبیل بوده و از نظر ظاهری و نیازهای محیطی هم شباهتهای زیادی با آن دارد. انواع مختلفی از گیاه هل وجود دارد که عبارتند از هل سیاه، هل سفید و هل سبز. نوع سبز هل عطر تند تری نسبت به بقیه انواع هل دارد. هل یکی از چاشنی ها و ادویه های معطر پر مصرف در انواع غذاها، شیرینی و نانها و مرباها و نوشیدنیها به شمار می رود. بیشترین مصرف کننده های هل در جهان هندی ها، پاکستانی ها و مردمان جنوب بلوچستان ایران می باشند. گیاه هل در اکثر کشور های شبه قاره هند از جمله، هند، چین، بوتان، ویتنام، مالزی، کره و ژاپن کشت می شود. بیش از 60 درصد هل مورد نیاز جهان در کشورهای سریلانکا، هند، تانزانیا و گواتمالا تولید می شود.

خواص دارویی

هل یکی از قدیمی ترین ادویه جات جهان است که پیشینه استفاده از آن حداقل به 4000 سال پیش بر می گردد. در مصر باستان بعنوان یک داروی گیاهی استفاده می شده و رومیان و یونانیان بعنوان عطر و بوی آن از این گیاه استفاده می کردند. یونانی ها باستان از گیاه هل برای هضم غذا و به عنوان یک گیاهی دارویی استفاده می کردند. تجارت هل در یونان باستان و امپراطوری رم  به علت تقاضای زیاد، کسب و کاری لوکس محسوب می شد.

در اسکندریه در حدود 126 سال قبل از میلاد مسیح یکی از کالاها برای پرداخت مالیات محسوب می شده است. وایکینگ ها درطول سفرهایشان این گیاه را کشف کرده و به اسکاندیناویا آوردند. در قرون وسطی شهر ونیز ایتالیا مرکز تجارت و ورود هل، دارچین و میخک به دنیای غرب بوده است. در قرن 16 میلادی پرتغالی ها بعد از تصرف ساحل غربی هندوستان تجارت هل را در دست گرفتند. هر چند که تا قرن 19 میلای این تجارت برای آنان تجارتی بدون سود و کم بازده بوده است.

تا اوایل دهه 80 میلادی هند بزرگ ترین تامین کننده هل در دنیا محسوب می شد، اما از سال 1980 میلادی به بعد رقابت شدیدی برای تصاحب بازار هل بین گواتمالا و هند بوجود آمد. امروزه گواتمالا اولین تولید کننده هل در دنیا می باشد. هل از گذشته های دور در پزشکی یونانی، پزشکی چینی و آیورودا بعنوان گیاهی درمانی برای اختلالات گوارشی استفاده می شده است. عصاره متانولی استخراج شده از هل، به کنترل اختلالات گوارشی مانند اسیدیته معده، گرفتگی معده و نفخ شکم کمک می کند.

از هل بعنوان ملکه ادویه جات یاد می شود و بعد از زعفران و وانیل یکی از گران ترین ادویه جات جهان به حساب می آید. بهترین روش حفظ کیفیت و عطر هل نگهداری دانه‌های هل درون پوشش و غلاف میوه هل است. هل دارای اسانس فرار و معطر (تا حداکثر 8 درصد) است. ترکیبات شیمیایی گیاه هل روغن فرار است که حاوی (آلفا – ترپینن، آلفات تریپینن استات، سابنین، سینئول مالیمونن، آلفا پینن، پاراسمین، نرول و لینالیل استات) است.

ارزش غذایی هل:

هر 100 گرم هل حاوی 300 کالری انرژی، 11 گرم پروتئین، 28 گرم فیبر غذایی، 68 گرم کربوهیدارت می باشد. هل سرشار از انواع ویتامین ها و مواد معدنی مثل ویتامین C، ویتامین A، آهن، منگنز، منیزیم، سدیم، پتاسیم، فسفر، روی ، مس، پیریدوکسین، نیاسین، ریبوفلاوین و تیامین می باشد.

خواص هل:

دانه ریز هل برخلاف جثه ریز و کوچکش دارای خواص بی شماری است که در ادامه این مطلب به چند نمونه از خواص مهم آن خواهیم پرداخت. هل از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.

1-  بهبود سلامت گوارشی با هل:

در آشپزی از هل نه تنها برای طعم دهی به غذا و افزایش عطر آن استفاده می شود. بلکه هل موجود در غذا با تحریک ترشح اسید معده به هضم بهتر غذا و تحریک متابولیسم بدن کمک میکند. این دانه معطر خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی دارد. هل از انواع بیماریهای دستگاه گوارشی مثل، سوزش سر دل، اسهال رفلکس معده و غیره جلوگیری می کند. در نوزادانی که به کولیک دچار هستند دمکرده هل گزینه مناسبی برای کاهش دل درد می باشد .

2- هل برای کمک به پیشگیری از سرطان:

هل به عنوان یک درمان برای بیماری های سرطان شناخته شده است. این ادویه خوش عطر با داشتن انواع آنتی اکسیدانها از انواع سرطان ها جلوگیری می کند. این ادویه برای جلوگیری، به تاخیر افتادن و حتی بهبود و معکوس کردن سرطان مفید است. هل با کاهش التهاب کلیه، رشد سلولهای سرطانی را کم تر کرده و باعث از بین رفتن آنها می شود. در مطالعاتی که بر روی رژیم های حاوی هل در چیتارانجان در کلکته انجام گرفته این ماده با ارزش تاثیر بسیاری در مقابله با سرطان روده بزرگ دارد.

3- تقویت قلب از خواص هل:

هل ماده ای مقوی قلب است. هل با دارا بودن فیبر، و کاهش کلسترول خون  باعث بهبود و سلامت قلب شده و فشار خون را کاهش می دهد. مطالعات نشان داده که استفاده از هل به کاهش ضربان خون و کنترل ریتم قلب کمک می کند. خواص هل سیاه برای تقویت قلب و کاهش فشار خون از هل سبز بیشتر است.

4- هل و جلوگیری از آسم:

از هل سبز برای درمان برونشیت، آسم و مشکلات تنفسی استفاده می شود. هل برای از بین بردن علایم آسم مثل سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس، و تنگی در قفسه سینه مناسب است. این ادویه با افزایش گردش خون باعث تنفس آسان در ریه ها می شود و التهاب غشاهای مخاطی را از بین می برد.

5- کاهش دهنده کلسترول خون:

مواد معدنی و ویتامین های موجود در هل از افزایش سطح کلسترول خون مقابله می کنند. آنزیم های آنتی اکسیدانی موجود در هل بر سطوح کلسترول خون تاثیر گذار بوده و باعث کنترل کلسترول بد خون می شود.

6- هل و مبارزه با افسردگی:

برطبق تحقیقات انجام شده، چای هل برای مقابله با افسردگی کمک می کند. برای تهیه چای بهتر است چند دانه هل را پودر کنید و در آب بجوشانید و هر روز این چای را بنوشید. یکی از روغن های مورد استفاده در رایحه درمانی روغن عصاره هل است.

7- هل و کمک به درمان دیابت:

هل دانه ای غنی از منگنز است. منگنز ماده معدنی عالی برای کاهش خطر ابتلا به دیابت است.

8- هل ماده ای اشتها آور:

هل دارای خاصیت اشتها آور است. روغن هل به عنوان محرک اشتها استفاده می شود. در درمان بیماری هیستوپلاسموز که یکی از علایم آن بی اشتهایی است استفاده از هل و روغن هل بسیار کمک کننده است.

9- هل دارای خواص ضد میکروبی است:

در آیورودا، هل برای درمان عفونتهای دستگاه ادراری، سوزاک، نفریت و التهاب مثانه مورد استفاده قرار می گرفته است.

مطالعات صورت گرفته بر روی روغن های هل، مشاهده شد که روغن های فرار استخراج شده از هل قادرند رشد و گسترش میکروب های خطرناک را که دلیل مسمومیت غذایی هستند مهار کنند.

10- درمان اختلالات ادراری:

11 – کاهش دهنده فشار خون: با استفاده از هل داخل غذا می توان فشار خون را تنظیم کرد.

نیازهای اکولوژیکی

گیاه هل در ارتفاعات 760 تا 1500 متر از سطح دریا کاشت می شود و در ارتفاعات بیشتر از 1500 متر از سطح دریا قابلیت رشد ندارد. این گیاه در طول رشد خود نسبت به باد حساس بوده و در مکانهای بادخیز با کاهش رشد روبرو است. در محل های باد خیز بهتر است کاشت در پناه بادشکن ها صورت بگیرد.

آبیاری مناسب گیاه هل:

در گیاه هل زمانی باید خاک را آبیاری کرد که سطح خاک کاملا خشک  شده و رطوبت خود را از دست داده باشد اما نباید خاک کاملا خشک شده باشد. علاوه بر مرطوب بودن خاک، رطوبت هوای اطراف گیاه هم از جمله شرایط مهم برای رشد بهینه گیاه هل است، بنابراین برای افزایش رطوبت اطراف گیاه هل باید آن را غبار پاشی کرد. همچنین برای افزایش رطوبت می توان یک زیر گلدانی که 20 درصد بزرگتر از دهانه گلدان است را انتخاب کرده و داخل آن را با قلوه سنگهای کوچک پر کنیم، سپس تا نیمه زیر گلدانی آب می ریزیم و گلدان حاوی گل را بر روی قلوه سنگ ها قرار می دهیم. باید مراقب باشیم تا آب زیر گلدانی با کف گلدان در تماس نباشد. با بخار شدن زیر گلدانی تا حدودی رطوبت مورد نیاز گیاه هل فراهم می شود.

داشت:

حتما این موضوع را در نظر داشته باشید که آبیاری بیش از اندازه باعث سیاه شدن برگهای گیاه هل بخصوص برگهای پایینی و همچنن پوسیدگی ریشه و از بین رفتن گیاه می شود. خشکی بیش از اندازه و عدم وجود رطوبت مورد نیاز گیاه نیز موجب سوختگی حاشیه و نوک برگها، زرد و قهوه ای شدن و چروکیدگی برگها می شود. ایستایی آب در این محصول باعث کاهش محصول و گسترش بیماریهای قارچی می شود.

نور مناسب گیاه هل:

این گیاه به مکانی پر نور و روشن اما به دور از تابش مستقیم آفتاب نیاز دارد. این گیاه حتی در زادگاه خود در زیر درختان (سایه-آفتاب) رشد خوبی داشته و در نور مستقیم رشد نمی کند. چنانچه نور آفتاب مستقیم بر روی گیاه هل بتابد باعث سوختگی نوک و حاشیه برگها شده و سبب پژمردگی و خشک شدن گیاه می شود. کمبود نور هم باعث کوچک و رنگ پریده شدن برگهای جدید شده و به تدریج فاصله بین برگها بر روی ساقه بیشتر می شود.

دمای مناسب گیاه هل:

بهترین دما برای رشد گیاه هل 22 تا 24 درجه سانتی گراد می باشد. هرچه دمای هوا بیشتر شود گرما باعث کاهش رطوبت موجود در خاک و هوا  می شود. گیاه هل بهترین رشد را در دمای 24-22 درجه سانتی گراد و حداکثر 26 درجه سانتیگراد دارد. با بیشتر شدن گرمای هوا می‌بایست نه تنها رطوبت خاک را با دقت بیشتری تنظیم و فراهم کرد بلکه می‌بایست نسبت به تامین مناسب رطوبت هوا نیز اقدام کرد. گرمای هوا و خشکی هوا از جمله دلایل عدم رشد مطلوب این گیاه است اما اگر بتوانیم رطوبت خاک و به خصوص هوا را فراهم کنیم این گیاه می‌تواند دما را تا حدود 35 درجه نیز تحمل کند.

از طرفی این گیاه دما را حداقل تا حدود 10 درجه تحمل می‌کند و قسمتهای زیرزمینی و داخل خاک از بین نمی‌روند اما در این دما و به دلیل سرمای هوا برگها حالتی افتاده پیدا می کنند و رشد گیاه نیز متوقف می شود. بنابراین بهتر است که دمای هوای مکان نگهداری به زیر 15 درجه نزول نکند. توجه داشته باشید که با سردتر شدن هوا نیاز آبیاری این گیاه کاهش می یابد به نحوی که بهتر است اگر دما به حدود 10 درجه رسید نسبت به قطع آبیاری و یا آبیاری با فواصل زیاد و فقط در حدی که خاک کاملا خشک نشود اقدام کنیم. با این وجود چنین شرایطی به گیاه آسیب وارد می کند.

دمای مناسب برای جوانه زنی 10 الی 35 درجه سانتی گراد است. این گیاه در دمای 30 تا 35 درجه سانتی گراد قادر به رشد است. گرمای هوا و خشکی هوا مانع از رشد مناسب گیاه می شود. ولی چنانچه رطوبت خاک و هوا را تامین کنیم، این گیاه قادر است تا حدود دمای 35 درجه را نیز تحمل کند. این گیاه به بارندگی بین 1500 تا 7000 میلیمتر نیاز دارد.

خاک مناسب گیاه هل:

خاک مناسب برای این گیاه خاک سنگین رسی و لوم رسی است که دارای PH بین 4.2 تا 6 باشد.برای خاک مناسب گلدان می توان پرلایت و یا خاک برگ + کوکوپیت + خاک معمولی + ۱۰٪ شن را استفاده کرد. شن را 2 میلیمتر روی خاک می پاشند. حتما در ته گلدان منافذ برای خروج آب اضافه وجود داشته باشد.

کود مناسب گیاه هل:

گیاه هل به مواد و عناصر غذایی بسیاری جهت رشد خود نیاز دارد؛ برای تامین مقادیر بالای مواد غذایی به مقدار مناسبی کودهای شیمیایی و کود آلی نیاز است. استفاده از این کودها باعث بهبود کیفیت میوه های این گیاه می شود. در طی فصل رشد گیاه هل از کودهای پتاسیم، فسفر و نیتروژن با نسبت 10-5-10 (پتاسیم و نیتروژن برابر و فسفر نصف آنها)، و نسبت 10-5-5 (فسفرو نیتروژن  برابر و نیتروژن نصف آنها) و یا از سایر فرمولهای مشابه می توان استفاده کرد. در مورد گیاه بالغ که به میوه دهی رسیده از فرمول 10-5-25 استفاده می کنند که به گلدهی گیاه کمک می کند. کوددهی را هر 4 هفته یکبار (به صورت ماهیانه) انجام می دهند. با شروع فصل رشد لایه ای از خاک برگ را به ضخامت حدود 5 سانتیمتر بر روی سطح خاک می پاشند تا در طی فرآیند رشد گیاه از آن تغذیه کند.

کاشت

هل گیاهی دگر گرده افشان است از این رو تکثیر هل به روش جنسی توصیه نمی‌شود. تکثیر گیاه هل به دو روش رویشی (تقسیم ریزوم) و زایشی (کاشت بذر در گلخانه) صورت می گیرد.

تکثیر رویشی:

در این روش کاشت گیاه هل، توده های بزرگی از ریزوم را از گیاه در حال رشد برش می زنند و آنها را از هم جدا کرده و به توده های کوچکتری تقسیم می کنند. سپس این توده ها داخل چاله هایی که حفر شده اند کاشته می شود. توده های انتخاب شده باید حداقل یک سال سن و یک جوانه داشته باشند. از طریق تکثیر به شیوه رویشی، رشد و افزایش گیاه سریعتر انجام می گیرد.

چاله هایی که برای کاشت ریزوم ها حفر می شود در حدود 30 در 60 سانتی متر و به عمق 60 سانتی متر، با فاصله 1.5 تا 2 متر از هم می باشد. (باید بین دو گیاه حداقل 2 متر فضای کافی برای گستراندن ریشه و برگسار وجود داشته باشد) دو ماه قبل از شروع کاشت، این چاله ها را با مخلوطی از کمپوست، خاک سطحی و کود گاو پر می کنند. کود گاوی استفاده شده باید کود کهنه و پوسیده باشد.

تکثیر زایشی:

برای تولید گیاه در مقدار انبوه از بذر های گیاه هل استفاده می کنند. برای این کار بذرهای مرغوب و پر محصول و رسیده را انتخاب می کنند و در داخل آب قرار می دهند تا راحت تر بتوانند بذر ها را بدون آسیب از داخل کپسول خارج کنند. سپس بذر ها را داخل آب سرد می خیسانند تا ماده چسبناک روی آن خارج شود. بعد از جوانه زنی آنها را داخل خاک می کارند. بهترین زمان برای کاشت بذر در ماه های شهریور تا آذرماه است.

در گلخانه بذر ها را در مکانی با شیب ملایم و قابل دسترسی به آب به صورت خطی و یا یکپارچه می کارند. برای این کار در مکانی به ابعاد 1 در 6 متر و در کرتی به ارتفاع 0.3 متر نسبت به زمین کناری کاشته می شود. برای کاشت هر متر مربع در حدود 10 گرم بذر مورد نیاز است. بعد از کاشت بذر ها روی آنها را با لایه نازکی از ماسه و کاه برنج می پوشانند تا بذر ها جوانه بزنند. جوانه زنی بذر ها در حدود 30 تا 90 روز به طول می انجامد. بعد از 6 ماه نهال های سبز شده قابل انتقال به محیط کشت ثانویه هستند. در محیط کاشت ثانویه نهال ها با فاصله 0.3 متر از هم کاشته می شوند. بعد از رسیدن میوه هل تا زمانیکه کپسولها سبز هستند آنها را برداشت می کنند تا زرد نشوند.

مراحل کاشت هل در گلدان

درادامه مطلب مراحل کاشت هل در گلدان را شرح می دهیم.

گلدان مناسب برای کاشت بذر هل:

برای کاشت هل داخل گلدان، از گلدانهایی با سطح مقطع بزرگ (در حدود 40 سانتی متر) و ارتفاع متوسط  20 سانتی متری استفاده کنید. در صورت کوچک شدن گلدان گیاه، گیاه دچار توقف رشد و عدم شکل گیری برگ جدید می شود. اگر گیاه شما در گلدان مدتی است که رشدی نکرده و یا ریشه از منافذ زهکشی بیرون زده این ها نشان دهنده کوچک شدن گلدان گیاه می باشد. باید نسبت به تعویض هر چه سریع تر آن اقدام کنید. اواخر زمستان و اوایل بهار بهترین زمان ممکن برای تعویض گلدان است. گلدان جدید بهتر است حدود 20 درصد از گلدان قبلی بزرگتر باشد. بهتر است از گلدان با جنس سفالی استفاده کنید تا از پوسیدگی ریشه جلوگیری شود. حتما گلدان مورد نظر دارای زهکشی مناسب باشد تا آب اضافه از گلدان خارج شده و ریشه گیاه پوسیده نشود.

خاک مناسب گلدان:

خاک استفاده شده برای کاشت هل باید خاک غنی و حاصلخیز باشد. برای بافت خاک مورد استفاده برای کاشت گیاه هل، از خاک باغچه، مقداری کود پوسیده و پیت ماس یا کوکوپیت استفاده کنید. حتما از کمی ماسه برای زهکشی بهتر در ترکیبات خاک آن استفاده کنید.

بذر مناسب هل برای کاشت:

حتما از بذر های تازه برای کاشت استفاده کنید بذرهای کهنه جوانه نمی زنند. عمر بذرهای داخل میوه تقریبا 2 سال است. سبز بودن هل دلیل بر نارس بودن آن است. هل های رسیده به رنگ قهوه ای بوده و مناسب کاشت می باشند.

مراحل کاشت

بعد از آماده سازی خاک و گلدان، کپسولهای هل (دانه های هل) را داخل آب قرار می دهیم تا کمی نرم شود، سپس آن را به آرامی باز می کنیم و بذر ها را از داخل آن خارج می کنیم. ابتدا بذر ها را با آب می شوییم تا پوشش چسبناک آنها از بین برود و به مدت دو روز آن را داخل آب قرار می دهیم. بعد از دو روز آنها را از آب خارج کرده و داخل دستمال خیس قرار می دهیم تا جوانه بزند. بعد از جوانه زنی بذرها، آنها را داخل گلدان می کاریم.

برای کاشتن بذرهای جوانه زده هل، ابتدا سطح خاک را با آب پاش مرطوب کنید. سپس با بیلچه کمی خاک را زیر و رو کرده و آن را صاف کنید. بذرهای جوانه زده را  بر روی خاک بپاشید و با لایه نازکی از خاک برگ به ضخامت 0.3 میلیمتر سطح بذرها را بپوشانید و دوباره با غبار پاشی سطح خاک را مرطوب کنید. (بهتر است با الک کردن خاک برگ بافت نرمی از آن را به دست آورده و آن را بر روی بذر ها بپاشید) تا زمان جوانه زنی کامل بذر ها در خاک به روش غبار پاشی گیاه را آبیاری می کنیم. اما باید مراقب باشیم تا خاک گل آلود نشود.

بذر های هل به کندی و در حدود 4 تا 8 هفته جوانه می زنند. دمای مناسب برای جوانه زنی گیاه 24 درجه سانتی گراد است و در طول این مدت این دما نباید تا 15 درجه سانتی گراد نزول کند. از زمان روییدن گیاه 3 سال طول می کشد تا گیاه هل به گیاهی بالغ تبدیل شود.

آفات و بیماری ها

تمامی گیاهان در طی دوران رشد خود با انواع آفات و بیماریها مثل، بیماریهای قارچی، ویروسی و باکتریایی در گیرند که هر کدام مشکل خاص و صدمات مختلفی را برای گیاهان پدید می آورند. گیاه هل نیز همانند سایر گیاهان از این امر مستثنی نمی باشد.

• پوسیدگی کپسول یکی از مهم ترین آفت های درخت هل است که عامل آن انواع مختلفی از قارچ فیتوفتورا و فوزاریوم می باشد. در این بیماری برگهای آلوده حالت آبگزیدگی پیدا می کنند و این حالت از نوک و حاشیه برگها توسعه یافته و تمام برگ را آلوده می کند. در این آفت قسمت آلوده خشک شده و بافت آلوده خرد می شود و از بین می رود. میوه آلوده نیز به مرور قهوه ای شده و در نتیجه پوسیده می شود . سپس تمام این میوه های بیمار می ریزند و به اطراف پراکنده می شوند.
• پوسیدگی ریزومی یکی دیگر از بیماریهای گیاه هل است که توسط قارچ ریزوکتونیا سولانی ایجاد می شود. در این بیماری در سطح برگهای آلوده لکه های زرد کمرنگ مشاهده می شود. برگهای آلوده پژمرده شده و اندام های هوایی شکننده می شوند.
• در بیماری بوته میری بوته های آلوده به حالت سبز خشک می شوند. عامل به وجود آورنده این بیماری قارچ های ریزوکتونیا سولانی و برخی گونه های پی تیوم است.
• برخی بیماری های ویروسی مثل ویروس موزائیک هل هم باعث آسیب و صدمات زیادی به گیاه هل می شود.
• هر ساله در مزارع هل آفت نماتد خسارتهای زیادی به مزارع هل وارد می کند. این نوع بیماری، باعث عدم رشد گیاه شده و ساقه دهی کاهش یافته و برگها باریک می شود. در سطح زیر برگهای گیاه هل گال هایی مشاهده می شود. خاک مرطوب، هوای گرم و سایه بیش از حد باعث شیوع نماتد های هل میشوند.
• آفت ها و بیماری هایی مثل، کرم ریشه، کرم ساقه خوار و کپسول خوار، شته ها، کنه ها، تریپس درخت هل از جمله آفتهایی هستند که باعث آسیب به گیاه و محصولات درخت هل می شود.
• استفاده از روشهای مناسب زراعی و سمپاشی به موقع گیاه هل باعث کنترل بیماری و آفات در این گیاه می شود.

نحوه انتخاب و نگهداری

هنگام خرید هل همیشه دانه های سبز تر و ریز تر را انتخاب کنید. دانه های سبز عطر و طعم بیشتری دارند و برای غذاهای شیرین مناسب تر می باشند. باز کردن دانه غلافها یا پودر کردن هل باعث از بین رفتن عطر آن می شود. برای نگهداری هل حتما آن را با غلافش نگهداری کنید، نگهداری هل با غلاف سبب می شود تا یک سال عمر کرده و مانگاری بیشتری داشته باشد. هل باید مکانی سرد و خشک با تهویه مناسب و در ظرف در بسته نگهداری شود.

کپسولهای هل نباید در برابر نور مستقیم خورشید نگهداری شوند. هنگام نگهداری آنها در حجم زیاد بهتر است دانه ها در کیسه هایی از جنس پلی اتیلن قرار داده شده و سپس داخل جعبه های چوبی قرار گیرند. کیسه ها از لحاظ خشک بودن باید بررسی شوند چرا که رطوبت باعث پوسیدگی آنها می شود. انبار و اتاق نگهداری باید خشک، تمیز و بدون آفت باشد. بر روی پنجره ها بهتر است از توری استفاده شود تا از ورود حشرات به داخل انبار نگهداری دانه ها جلوگیری شود.

نام علمی:

Rosa damascena

تیره:

Rosaceae

ایرانیان از نخستین کسانی هستند که از گذشته های دور به ویژگی های خوراکی و درمانی گل محمدی پی برده اند. طبق اسناد بین المللی، مبداء تولید گلاب، ” ایران” و مبداء تولید اسانس گل محمدی و عصاره گل برگ های تازه، ” یونان” ذکر شده است
از مهم‌ترین انواع گل‌های رز در دنیا و از مشهورترین گیاهان در تاریخ باغبانی است. این گل به علت داشتن رایحه فوق‌العاده و تنوع ارقام، در بسیاری از مناطق دنیا کشت می‌شود.
ایران از قدیمی‌ترین کشورهای تولیدکننده گلاب در جهان به‌شمار می رود ،به طوری‌که سابقه آن به بیش از 2500 سال قبل برمی‌گردد.
درحال حاضر، کشورهای تولیدکننده گل محمدی در دنیا عبارتند از: بلغارستان، ترکیه، ایران، هند، اوکراین، آمریکا، کانادا، فرانسه، انگلستان و ژاپن. گفتنی است که چهار کشور اول جزو پیشگامان تولید گل محمدی در جهان بوده‌اند.
عطر گل محمدی ایران، به سبب شرایط اقلیمی از مرغوبیت خاصی برخوردار است؛ ولی از آنجائی‌که میزان تولید آن کم بوده و بیشتر در داخل کشور مصرف می‌شود، از شهرت جهانی کمی برخوردار است.
کشت گل محمدی در کشورمان بطور عمده در استان‌های فارس، کرمان، اصفهان و آذربایجان شرقی انجام می‌شود. این استان‌ها به ترتیب مقام‌های اول تا چهارم سطح زیرکشت گل محمدی را در ایران به خود اختصاص داده‌اند.
از نظر میزان تولید در واحد سطح، استان اصفهان بالاترین رتبه را در بین این چهار استان دارد و از نظر تولید، استان‌های اصفهان و کرمان به ترتیب مقام‌های اول و دوم را دارا هستند.
گل محمدی در صنایع غذایی، داروسازی و عطرسازی جایگاه ویژه‌ای یافته ‌است.

گیاه‌شناسی

از نظر گیاه‌شناسی، گل محمدی درختچه‌ای است پرپشت، دارای خارهای ریز، زیاد و فشرده، پهن، قلابی شکل و یکنواخت. گل‌های آن صورتی رنگ، پرپر و معطر که گاهی نیز سرخ رنگ است.
– گل آذین دیهیم ، 12-6 گلی است. بر روی دمگلها خارهای ریز و کرک های غده‌ای است.
– برگ‌های آن مرکب، دارای 5 تا 7 برگچه‌ی تخم مرغی نیزه‌ای و با دندانه‌های کند و کمانی ساده است. لبه برگ‌ها اره‌ای، سطح فوقانی برگ‌ها نرم و سطح تحتانی کرک دار است.
–ساقه: خاردار”خارها قلاب مانند”،اغلب مخلوط با کرک‌های غده‌ای.
–میوه:گلابی شکل.

خواص دارویی

– برطرف کردن سرفه‌های مزمن، درمان دردهای شکمی و مشکلات گوارشی، کاهش خونریزی در دوران قاعدگی و برطرف کردن التهاب و حساسیت در بدن. پاکسازی کبد و کیسه صفرا هم یکی دیگر از مزایای نوشیدن دمنوش گل محمدی است.

– از روغن گل محمدی می‌توان به عنوان یک ملین برای درمان یبوست مزاج استفاده کرد، بوییدن عطر این گل در درمان افسردگی، رفع غم و اندوه و اضطراب موثر است.

– علاوه بر ویتامین C در این گل، موادی مانند کورستین و اسید ellagic وجود دارد که برای تعمیر آسیب‌های سلولی بدن و محافظت از ابتلا به بیماری هایی چون مشکلات قلبی عروقی، پوکی استخوان و جلوگیری از ابتلا به سرطان می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

– گل محمدی حاوی ویتامین‌ها و آنتی اکسیدان‌های مفید برای بدن از جمله ویتامین C است و برای درمان مشکلات پوستی از جمله آکنه و برطرف کردن انواع لکه‌های پوستی و چین و چروک می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

– محلول گلاب بدست آمده از این گل به همراه آب، یک اسکراب بسیار مفید برای لایه برداری از پوست، رفع چین و چروک، پاک کردن آرایش و برطرف کردن آلرژی‌های پوستی است.

– نوشیدن چای گل محمدی نیز می‌تواند سبب کاهش چین و چروک‌های پوستی و افزایش کلاژن سازی پوست شود و به این ترتیب شادابی و جوانی پوست حفظ شود.

شرایط اکولوژیکی

گل محمدی نسبت به شرایط محیطی سازگاری خوبی دارد. از شاخص‌ترین صفات گل محمدی (به‌خصوص گل محمدی دیم) بقاء و سازگاری آن نسبت به خشکی است در برخی از مناطق کشور گل محمدی طی سال تنها یک یا دو بار آبیاری می‌شودو حتی گل محمدی در کوهستان های شهرستان داراب به صورت دیم کشت می شود که نهال های این کوهستان مقاوم هستند. باتوجه به میزان بارندگی کم در منطقه (حدود 150 تا 200 میلی متر) که آن هم به طور عمده در زمستان ها رخ می‌دهد می‌توان نتیجه گرفت که این گیاه مقاومت خوبی نسبت به خشکی از خود نشان می‌دهد، گرچه کاهش عملکرد اقتصادی در آن مشاهده می شود.
علاوه بر این، گل محمدی نسبت به شرایط نامساعد محیطی ازقبیل شوری،سرما و فقر مواد غذایی خاک نیز سازگاری مناسبی دارد. با این حال، پاسخ این گیاه به حاصل‌خیزی خاک، آبیاری منظم و کود دهی، بسیار مثبت می باشد ،به طوری‌که در برخی مناطق، عملکرد 5 تا 7 تن در هکتار گزارش شده است.

* آب:
آب از جمله عوامل مؤثر در تولید اقتصادی گل محسوب می شود. درختچه‌های گل محمدی به شرایط کم آبی بسیار مقاوم هستند. شواهد نشان می‌دهد که آبیاری گلستان‌ها در زمان غنچه‌دهی و گل‌دهی بسیار مهم است و باعث افزایش محصول می شود. در گلستان‌های  معمولاً آبیاری به‌ صورت سطحی انجام می‌شوداین منطقه میزان آب در هر نوبت و تعداد آبیاری بسیار متغیر است. ، به طور معمول ، طی فصل رشد هر 15 روز یکبار آبیاری انجام می شود. در یک‌ مقایسه میان دو روش آبیاری سطحی و قطره‌ای مشخص شد که؛ آبیاری قطره‌ای ضمن 62 درصد صرفه جویی نسبت به روش سطحی، باعث افزایش عملکرد 65 درصدی گل را به دنبال دارد.
“بارندگی با توزیع مناسب” به علت عدم ایجاد استرس در گیاه، برای تولید گل و اسانس بیشتر، خصوصاً در بهار و اوایل تابستان بسیار مهم است.

* خاک:
از نظر نوع خاک، کاشت این گیاه در زمین‌های سنگین دارای بافت متوسط و در کوهپایه‌های دارای سنگریزه زیاد، سنگلاخی و فقیر موفق بوده است.
گلستان‌های موجود در ارتفاعات و شیب‌های شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی، محصول بهتری تولید می کنند. در مناطق کوهپایه‌ای که در آنها امکان کشت بسیاری از گیاهان زراعی محدود است، این گیاه می تواند به عنوان یک گیاه راهبردی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.

* دما:
در بهار از جوانه‌های جانبی شاخه‌های یک‌ساله ساقه مولد گل بوجود می آید. اختلاف دمای 4-3 درجه سانتی‌گراد شب نسبت به روز، برای تشکیل جوانه‌ی گل بسیار مهم بوده و برای گل‌انگیزی، خواب زمستانه ضروری است.
درجه حرارت درحدود 20-15 درجه سانتی‌گراد برای غنچه‌دهی لازم است. درجه حرارت زیاد و بادهای گرم و خشک، باعث رسیدن و باز شدن پیش از موعد گل‌ها و کاهش دوره گلدهی و کم شدن ترکیبات اسانس گل می شود.
درجه حرارت 15-5 درجه سانتی گراد، تعداد گل های دارای اسانس خوب را تضمین می کند.
درجه حرارت بسیار کم بعد از بیدار شدن گل محمدی ( در فصل بهار ) در شب مانع گلدهی می شود و حرارت بالای 20 درجه سانتی گراد، سنتز و تولید اسانس را افزایش می دهد.
در مراحلی از رشد، ( بعد از بیدار شدن گل محمدی در فصل بهار) درختچه های گل محمدی به یخبندان حساس هستند، به طوری که یخبندان در هنگام تشکیل جوانه گل یا رشد رویش اولیه، باعث خسارت می شود. به طور عمده قسمت های بالغ گیاه، به سرما و یخبندان مقاوم است. در نواحی دارای زمستان سخت و یخبندان، هرس باید خیلی زود انجام شود. بوته هایی که در اثر سرمای شدید زمستان یا یخبندان دیررس بهاره صدمه می بینند، به ندرت گل کافی را در آن سال تولید می کنند.

* رطوبت و باد:
رطوبت نسبی 70 درصد، به تشکیل اسانس کمک می کند.
بارندگی در زمان غنچه دهی، باعث خسارت به گل و کاهش محتویات اسانس می شود.
دوره های آفتابی طولانی، گلدهی را تحریک می کند، اما وجود دوره های گرم و خشک در طول گلدهی، به سرعت محتویات اسانس را کم می کند.
بادهای شدید، از لحاظ فیزیکی به گل صدمه زده و بادهای سرد، خشک و گرم باعث کاهش اسانس گل می شود.

نیازهای غذایی( کود ):
گل محمدی نیازمند مواد غذایی و برنامه غذایی طولانی مدت می باشد. آنالیز برگ، روش قابل توصیه ای است که میزان مواد غذایی قابل دسترسی را تعیین می کند.
طی تحقیقات انجام شده بر مبنای آنالیز برگی، مشخص شده که کاهش عناصر و نیاز به تأمین عناصری چون 25%= K و 67% P=و 35% N= بین مرحله نمو جوانه و گلدهی اصلی به وجود می آید. براین اساس در هر هکتار 64 کیلوگرم ازت، 8/7 کیلوگرم فسفر و 36 کیلوگرم پتاسیم به صورت تقریبی و با در نظر گرفتن ترکیب املاح خاک پیشنهاد می شود.

* نور:
سایه، اثر خوبی بر گل‌دهی ندارد، اما در مناطقی که نور مستقیم خورشید شدید است، وجود سایه ضروری است. در مناطقی که گیاهان زیر آفتاب مستقیم قرار دارند، عملکرد اسانس گل، نسبت به گیاهانی که تحت شرایط سایه رشد می‌کنند، حدود نصف است.

* ارتفاع:
گلستان‌های موجود در ارتفاعات و شیب‌های شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی محصول بهتری تولید می کنند. در مناطق گرمسیری، کشت گل محمدی فقط در ارتفاعات بالاتر موفق بوده است.
این گیاه در ارتفاع 1600 متری اصفهان و تا ارتفاعات بیش از 2300 متر نیز رشد خوبی دارد. مناطق تولید انبوه آن به طور عمده در ارتفاعات بیش از 1900 متر واقع است. اسانس گل ها در ارتفاعات بالاتر، از کیفیت بیشتری برخوردار است.

آماده سازی زمین

یکی از مهم‌ترین عملیات پیش از شروع کشت، شخم عمیق است. شخم ، لایه‌های فشرده‌ای را که باعث محدود شدن رشد ریشه می شوند، می‌شکند . کاشت به شیوه دستی انجام می‌شود و فواصل ردیف‌ها و بوته‌ها بستگی به اهداف کاشت دارد. اگر هدف، احداث پرچین اطراف باغ باشد، فاصله ردیف‌ها 5/2-2 متر و فاصله بین بوته‌ها 5/1-1 متر در نظر گرفته می‌شود. در صورتی‌که هدف، احداث گلستان باشد در کشت کرتی فاصله‌ها را 5/3×5/2 متر و در جوی و پشته 3×2 متر در نظر می‌گیرند.
مصرف کود دامی کاملاً پوسیده، پیش از احداث گلستان و به ‌صورت جایگزینی در گودال به مقدار 20-10 تن در هکتار ضروری است. همچنین دادن کود دامی به مقدار 10 تن در هکتار بعد از هرس گلستان‌ها، مفید است.

تکثیر

گل محمدی را می‌توان به روش های مختلفی ازجمله؛ خوابانیدن، پیوندزدن، قلمه‌زدن و ازدیاد از طریق پاجوش، تکثیر کرد. در کشور ما دو روش «قلمه زدن» و «استفاده از پاجوش» رایج است. که استفاده از پاجوش ارزانترین و راحت ترین نحوه کشت می باشد. هر گیاه مادری گل محمدی، به طور متوسط 10 تا 20عدد پاجوش تولید می کند. این پاجوش‌ها به‌سرعت رشد می‌کنند. بیشترین تعداد خار بر روی پاجوش‌های جوان مشاهده می‌شود. از سال سوم و چهارم به بعد می‌توان از هر گیاه، پاجوش تهیه کرد. از آبان‌ماه تا اوایل اسفندماه، پاجوش‌ها را به محل مورد نظر انتقال داده و می‌کارند. پاجوش‌ها به فاصله 3 متر یا دو متر از یکدیگر بر روی پشته‌هایی به فاصله 4 متر یا سه متر و در چاله(حفره) به تعداد 3-4 عدد کاشته می‌شوند این تعدا به خاطر جبران خطلا و پر شدن سرع گل می باشد.
بررسی ها نشان داده است که گل محمدی کوهستان های دیم شهرستان داراب به علت دیم و ارگانیک بودن عاری از هرگونه افتی می باشند و هر ساله بالای پانصد هزار نهال توسط بوستان به کل کشور ارسال می شود.
پاجوش باید به ارتفاع چهل سانتی متر باشد و پوست ان تازه باشد و چروک نشده باشد که نشان های تازگی نهال می باشد .
قلمه باید به ضخامت یک مداد و به طول 20 سانتی متر باشد و از بخش های چوبی شده و در حال خواب، انتخاب شود. در ادامه باید جوانه های انتهایی را حذف کرد. بهتر است انتهای قلمه را در یک پودر هورمونی ریشه زایی فرو برده و سپس قلمه را در عمق 10- 5/7 سانتی متری گلدان یا زمین کاشت. بستر کاشت، بهتر است 50 درصد خاک باغچه و 50 درصد ماسه شسته باشد.

هرس

گل محمدی برای گل‌دهی احتیاج به هرس ندارد. معمولاً هرس به سه منظور انجام می‌شود: «اول، حذف شاخه‌های خشک شده، آفت‌زده و مزاحم» و «دوم ، جلوگیری از بوجود آمدن شاخه‌های بلند که چیدن گل را مشکل می‌کند» و جلوگیری از تک شاخه ای شدن گیاه و بالا بردن مقاوت گیاه به کم ابی در مناطق کم اب می باشد.
“هرس اولیه” برای فرم دهی درختچه ها و تحریک شاخه زایی و “هرس فصلی” برای حذف بخش های مرده و بیمار انجام می شود. میزان هرس به شیوه مدیریت ، شرایط منطقه و نژاد گل بستگی دارد. هرس منطقی درختچه ها، باعث تداوم گل دهی و افزایش طول مفید زندگی گیاه می شود.
از سال پنجم به بعد، گاهی به علت رکود رشد گیاه، شیوع آفات و بیماری‌ها، افزایش شاخه‌های خشک و ارتفاع زیاد شاخه‌ها، گلستان را کف‌بر می‌کنند. این هرس شدید ، به علت ایجاد توازن و تنظیم رشد گیاه، باعث تحریک و تولید پاجوش‌های قوی و متعدد در مزرعه می‌شود.

آفات

گل محمدی دارای آفات مشترک با دیگر رُزها است. از مهم‌ترین آفات گل محمدی، «آفت جوانه خوار سبز، سوسک سرشاخه خوار، شته‌ها و تریپس‌ها» می‌باشند. خسارت این آفت‌ها شدید است و درصورت شیوع، نیاز به مهار و سمپاشی دارند.
انجام مراقبت‌های زراعی از قبیل؛ «دفع علف‌های هرز، هرس، حذف پاجوش‌ها، کوددهی و آبیاری منظم» نه تنها روی عملکرد گل محمدی تأثیر مثبت دارد، بلکه در راستای مدیریت مهار آفات گل محمدی، نقش مهمی را ایفا می‌کند.

علف‌های هرز گلستان‌ها

«انگل سِس» یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین علف‌های هرز گلستان‌ها است .
آشنا نبودن کشاورزان با نحوه مهار آن و وجود نداشتن سموم شیمیایی کارآمد، عملیات مهار این انگل را مشکل می‌کند. توانائی گیاه سِس به تولید بذر فراوان و تکثیر غیر جنسی، داشتن میزبان‌های متعدد، رشد بسیار سریع و حفظ قدرت رویش قطعات تا 6 روز، قدرت تهاجمی خوبی به این انگل داده است.
چند راه عملی برای مبارزه با سس پیشنهاد می‌شود:
–    استفاده از کودهای دامی کاملاً پوسیده؛
–     سوزاندن بوته‌های آلوده؛
–    سوزاندن قطعات سِس جدا شده؛
–     حذف علف‌های هرزی که می‌توانند میزبان سِس باشند؛
–     و در نهایت، استفاده از مالچ کاه به ارتفاع 20-15 سانتی‌متر برای ممانعت از استقرار سِس روی ساقه‌های گل محمدی.

برداشت گل

برداشت گل از مهم‌ترین،حساس‌ترین و پر هزینه‌ترین عوامل تولید گل محمدی است. زمان برداشت گل محمدی در کاشان، حدوداً از اوایل خرداد ماه تا اواسط تیرماه است. این کار در هر منطقه 30-20 روز طول می کشد.
گل محمدی پس از باز شدن، دوام کمی روی شاخه دارد. در صورت تأخیر، طی 24 ساعت رنگ آن سفید شده و می‌ریزد. بنابراین لازم است قبل از طلوع آفتاب و ترجیحاً در هوای خنک بامدادی، اقدام به برداشت روزانه گل‌های باز شده نمود.
با گرم شدن هوا، گل‌های برداشت شده به‌سرعت پژمرده می‌شوند. به دلیل این که معمولاً گل‌ها روی هم انبار و فشرده می‌شوند، فعالیت‌های تخمیری شدت می‌یابد.
به علاوه، فعالیت کارگران گلچین، به علت افزایش دما کند می‌شود. به این خاطر، بهتر است کارگران در اواسط روز به استراحت بپردازند و کار گلچینی، به ساعت‌های خنک روز محدود شود.

گل‌ها از محل دمگل در اثر کشیدن جدا می‌شوند.

این گل‌ها در بقچه‌ها و سبدها قرار داده شده و در کنار گلستان‌ها پس از توزین، در گونی ریخته می شوند.
متوسط وزن هر گل 2/2 گرم است.
فاصله زمانی بین چیدن گل‌ها تا تحویل به واحدهای سنتی یا صنعتی فرآوری، بسیار مهم است.
در یک گلستان از سال سوم به بعد تولید گل ،اقتصادی و به طور معمول روند تولید گل تا زمان 9 تا 12 سالگی گیاه، «افزایشی» و پس از آن «کاهشی» است.
با شروع روند کاهشی تولید، درختچه‌ها کف‌بر می‌شوند. به این عمل در اصطلاح «جوان سازی گلستان» می‌گویند.
یک نفر کارگر در هر روز می‌تواند 50 تا 70 کیلوگرم گل تازه برداشت کرده و براساس آن مزد دریافت کند.
در هر منطقه، گل‌دهی طی 20 تا 30 روز کامل می‌شود. حداکثر گل‌دهی در فاصله زمانی 10 تا 20 روز از شروع آن است که اصطلاحاً به این زمان «شور گل‌دهی» می‌گویند.

فرآورده‌ها

فرآورده‌های اصلی که از این گیاه بدست می‌آید، شامل: گلاب، اسانس،گلبرگ، غنچه خشک، کانکریت و ابسرلوت می‌باشد.
گلاب از گذشته تاکنون در مراسم مذهبی، در تهیه انواع شیرینی، شستشوی اماکن مقدس و به علت اثرات آرام بخش و معطر بودنش، در مراسم عزاداری (در فرهنگ ایرانیان) جایگاه ویژه ای داشته است.

گلاب‌گیری:
ایرانیان نخستین بار روش تقطیر را ابداع نمودند و سالیان دراز از آن بهره مند گردیدند.
گلاب‌گیری به دو روش سنتی و صنعتی انجام می‌شود:

*گلاب‌گیری سنتی:
دستگاه گلاب‌گیری سنتی شامل: قطعات دیگ، کلاهک دیگ، نیچه، نیچه پارچ و دستگاه حرارتی است. ظرفیت آن، حداکثر 30 کیلوگرم گل، با مخلوط 45 لیتر آب می‌باشد. هر دستگاه در شبانه روز، می‌تواند 4 تا 5 نوبت گلاب‌گیری کند که در مجموع، مقدار مصرف کل، 120 تا 150 کیلوگرم در شبانه روز خواهد بود.

*گلاب گیری صنعتی:
با توجه به توسعه روزافزون سطح زیر کشت و مصرف فرآورده های گل محمدی، دستگاه های سنتی به تنهایی جوابگویی لازم را نداشته و نیاز به وجود دستگاه های صنعتی با ظرفیت بیشتر مشهود می باشد. قسمت های مختلف دستگاه های صنعتی علاوه بر دستگاه های گلاب گیری سنتی شامل دستگاه سختی گیر، ترموستات، پرکن، پاستوریزاتور، دستگاه بسته بندی و آزمایشگاه کنترل کیفی مواد است.

مصارف 

مصرف گلاب، بیشتر در ایران و کشورهای همجوار رایج بوده و اسانس این محصول به طور گسترده در کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا مصرف می شود.
مصارف عمده اسانس به شرح ذیل می باشد:
1-    استفاده در صنایع عطرسازی و مواد آروماتیک.
2-    استفاده در فرآورده های بهداشتی – آرایشی شامل انواع کرم های آرایشی، لوسیون ها و صابون ها، شامپو، شیر پاک کن و حمام های زیبایی.
3-    استفاده در صنایع غذایی شامل شیرینی ها، نوشیدنی ها ، پودینگ، ژله و … .
4-    استفاده در تزیین سبدهای گل خشک و گل آرایی.
5-    استفاده در صنایع داروسازی.

مقالات مرتبط

خواص و فواید بی نظیر دارویی و درمانی گل محمدی – آنچه از خواص گل محمدی نمی دانید

فواید چای گل محمدی + طرز تهیه دمنوش غنچه گل محمدی – خاصیت فوق العاده چای گل محمدی

روغن گل محمدی ، خواص روغن گل محمدی ، فواید و مضرات روغن گل محمدی – خواص روغن گل محمدی

درمان یبوست با گل سرخ و دمنوش گل محمدی – گل محمدی و گل سرخ با خواص اعجاب آور

نام علمی:

Cinnamomum verum

تیره:

Lauraceae

دارچین نوعی ادویه خوشبو است که در بعضی از غذاها می‌ریزند. از داروهای گیاهی خوشبو نیز محسوب می‌شود. درخت دارچین که بیشتر در هندوستان و چین می‌روید، جزو رده دولپه‌ای‌های جداگلبرگ می‌باشد و همیشه‌سبز است. بومی سریلانکا است و بهترین آن دارچین سیلانی است. گل‌های منظم و سفید مایل به زرد دارد، پوست آن را هم که قهوه‌ای‌رنگ است دارچین می‌گویند.

درختچه دارچین درختی است کوچک، به ارتفاع ۵ تا ۷ متر که از تمام قسمت‌های آن بویی مطبوع استشمام می‌شود. گلهای این ادویه در فاصله ماه‌های بهمن تا اوایل فروردین ظاهر می‌شود. برگ این درخت سبز سیر و دارای گلهایی به رنگ سفید است. دارچین بومی سری‌لانکا و جنوب هند است و پوست درختچه آن به عنوان ادویه بکار می‌رود. در قرون وسطی از دارچین برای درمان سرفه، ورم مفاصل و گلودرد استفاده می‌شد. تحقیقات جدید نیز بر خواص و فواید پزشکی دارچین تأکید دارند.

گیاه شناسی

دارچین درختی است کوچک به ارتفاع 5 تا 7 متر و همیشه سبز که از تمام قسمتهای آن بوی معطر و مطبوع دارچین استشمام می‌شود. از مشخصات آن این است که برگهایی به وضع تقریبا متقابل ، بیضوی دراز ، نوک تیز ، کامل ، بی‌کرک ، صاف و شفاف در سطح فوقانی پهنک و غبار آلود در سطح تحتانی آن دارد. گلهای آن که در فاصله ماههای بهمن تا اوایل فروردین ظاهر می‌شود منظم و به رنگ سفید مایل به زرد و مجتمع به صورت خوشه منشعب و گرزن دو سویه می‌باشد.

هر گل آن را پوششی مرکب از 6 کاسبرگ که پایا در دو ردیف فرا می‌گیرد و درون آنها 12 پرچم در 4 ردیف به نحوی جای دارد که مجموعا در 3 ردیف دیده می‌شود. تخمدان آن دارای تخمدانی یک خانه است و پس از رسیدن به میوه‌ای به صورت سته و به رنگ قهوه‌ای مایل به آبی تبدیل می‌شود که همیشه با کاسه و نهنج گل همراه می‌باشد. قسمت گوشت‌دار میوه نیز رنگ مایل به سبز دارد و درون آن دانه‌ای با مغز روغنی مشاهده می‌شود.

انواع

• Cinnamomum verum یا دارچین‌اصل یا دارچین سیلانی که پوست داخلی آن مصرف دارد و لطیف و نرم است.
• C. aromaticum یا دارچین چینی که پوست آن نازک ولی سخت است ولی عطر و طعم آن تند تر از انواع دیگر است.
• C. burmannii یا دارچین اندونزی.
• C. loureiroi یا دارچین ویتنامی

کشت و برداشت

بعد از دو سال که از کاشت درخت گذشت آن را از نزدیک زمین قطع کرده و در سال آینده شاخه‌هائی را که از کناره تنه اصلی رشد کرده بریده و پوسته آن را خارج کرده و بلافاصله خشک می‌کنند و سپس در قطعات ریز بریده و فروخته می‌شود. در مورد نوع دارچین چینی از پوست بیرونی استفاده می‌شود.

ترکیب شیمیائی

در هر صد گرم پودر دارچین:

• آب ۱۰ گرم
• پروتئین ۴ گرم
• چربی ۱٫۲ گرم
• قند ۲٫۲ گرم
• انرژی ۲۴۷ کیلوکالری
• کلسیم ۱ گرم

موارد مصرف

دارچین در بیشتر کشورها به عنوان ادویه، چاشنی غذا و شیرینی‌ها مصرف می‌شود. در ایران کاربرد زیادی در قنادی (مغازه)ها به صورت عصاره، اسانس و گَرد دارد. گَردِ دارچین در تزئین شُله زرد و حلیم به ویژه غذای نذری استفاده می‌شود.

مصرف دارچین همراه با عسل به عنوان معجون عسل بسیار قدرتمند و طبیعی معرفی شده است. که برای آن خواص متعددی از جمله درمان زخم، کمک به درمان دیابت، درمان یبوست، مقابله با مشکلات پوستی و… است.

میزان مصرف

بعضی از محققان مصرف روزانه ۲ تا ۴ گرم پودر دارچین را توصیه می‌نمایند و بعضی دیگر معتقدند این مقدار باید بین ۱ تا ۶ گرم دارچین باشد، با اینحال توجه داشته باشید مصرف بیش از اندازه دارچین می‌تواند مسموم‌کننده باشد.

خواص داروئی

اثر ضدآلزایمر دارچین: دارچین حاوی دو ترکیب فوق‌العاده است که از مغز حفاظت می‌کنند، این دو ترکیب عبارتند از سینامیک الدهید و اپیکاتچین که مانع از تجمع پروتئین آسیب‌رسانی می‌شوند که باعث بروز آلزایمر می‌شود. پروتئین تاو (Tau) که باعث بروز زوال عقل می‌شود مشکلاتی در ارتباطات داخلی نورون‌ها ایجاد می‌کند. این پروتئین‌ها اتحاد و همکاری برخی از بافت‌های مغزی را دچار مشکل می‌کنند. دارچین به دلیل دارا بودن دو ترکیب مهم ذکر شده از بروز این مشکلات ممانعت می‌کند. در یک گزارش نیز نشان داده شده که ماده استخراج شده از عصاره دارچین خاصیت جلوگیری از بیماری آلزایمر در مدل موش را دارا می‌باشد.

خواص آرایشی: به عنوان رنگ موی طبیعی استفاده می‌شود و به موها رنگ قهوه‌ای روشن می‌دهد.

اثر دارچین بر کاهش وزن: افرادی که مخلوط عسل و دارچین را نوشیده‌اند اظهار کم‌اشتهایی و بی میلی نسبت به کربوهیدرات‌ها را تجربه کرده‌اند. اضافه‌کردن عسل و دارچین به رژیم غذایی می‌تواند راهی دلپذیر برای کنترل این عارضه و کمک خوبی برای کاهش وزن باشد. نصف این چای را قبل از خواب و باقی‌مانده آن را صبح بنوشید. از آنجایی که ممکن است این چای باعث کاهش قند خون شود، بهتر است بیماران در مورد مصرف آن با پزشک معالج خود مشورت کنند.

این ماده غذایی سرشار از مواد معدنی مورد نیاز بدن از جمله منگنز، آهن و کلسیم و همچنین فیبر می‌باشد. رژیم غذایی پر دارچین می‌تواند اثرات منفی خوراکی‌های پرچربی را کاهش دهد.

سایر: بعضی مطالعات علمی نشان دهنده اثرات ضد ویروسی دارچین می‌باشد بخصوص بررسی‌های علمی بر مؤثر بودن آن در بیماری نقص ایمنی اکتسابی HIV-1 را تاًیید کرده‌است.

همچنین اثرات ضد دیابت نوع دو در مطالعات علمی گزارش شده‌است.

پیشنهاد روش مصرف

سیبی را با دقت بشویید و با پوست خرد و قطعه قطعه کنید. مقداری پودر دارچین و زیره روی آن بپاشید و میل کنید. می‌توانید یک عدد پرتقال را نیز پوست بگیرید و به قطعات کوچکتر تقسیم کنید۵ گرم عسل را با ۲ گرم پودر دارچین مخلوط کرده و روی آن بریزید. در این صورت پرتقالی شیرین و طعم دار میل خواهید کرد. علاوه بر این اگر به میوهٔ پاپایا دسترسی دارید نیز می‌توانید آن را دو نیم کرده و مقداری ماست شیرین به آن بزنید و کمی پودر دارچین روی آن بپاشید و میل کنید.

نیازها و شرایط کاشت و پرورش درخت دارچین:

گیاهان دارچین که در نهایت به درختان بالغ تبدیل می‌شوند، به یک زیستگاه گرمسیری با آب و هوای بسیار گرم و مرطوب نیاز دارند. درخت دارچین عمر طولانی ندارد و به طور متوسط ​​حدود 10 سال عمر می‌کنند.

دارچین برای رشد مناسب نیاز به یک محیط کاملا آفتابی دارد به طوری که در روز برای مدت 12 ساعت کاملا در معرض تابش مستقیم نور آفتاب قرار داشته باشد. درخت دارچین نسبت به رطوبت حساس بوده و خاک آن باید از زهکشی سریع و مناسبی برخوردار باشد. بهترین نوع خاک برای کاشت گیاه دارچین خاک ماسه ای و لومی است. ریشه این گیاه با قرار گرفتن در مناطق مرطوب و خاک رس دچار پوسیدگی می شود. محل کاشت درخت دارچین بایستی حداقل 3 متر از ساختمان ها و سازه های دیگر فاصله داشته باشد و همچنین خود گیاهان دارچین نیز باید با فاصله از هم کاشته شوند.

نور:

گیاهان دارچین معمولاً به آفتاب کامل احتیاج دارند، اما در هوای بسیار گرم و خشک از سایه‌های درختان در بعد از ظهر بهره مند می‌شوند.

خاک:

گیاهان دارچین در جایی رشد می‌کنند که یک لایه طبیعی از کودهای جنگل، گیاهان را تغذیه می‌کند. اگر خاک شما فقیر است، به آن کود اضافه کنید.

برای کشت دارچین خاک سبک شنی و ماسه ای مناسب می باشد و زمین کاشت این گیاه باید عاری از هر گونه سنگ و سنگ ریزه باشد.

آب:

گیاهان دارچین از بارندگی‌های معمول و فراوان که در جنگل می‌بارد استفاده می‌کنند. بنابراین باید سعی کنید در صورت کمبود باران، این کار را با آبیاری جبران کنید. سطح خاک را مرطوب نگه دارید و از کودهای گیاهی استفاده کنید تا رطوبت خاک را حفظ کنید و ریشه ها را مرطوب نگه دارید.

برای آبیاری این گیاه نیز بهتر است صبر کنید تا خاک آن تا عمق 5 سانتیمتری خشک شود و سپس تا زمان خارج شدن پایه تنه تا حداقل عمق حدود 30 سانتی متری به منطقه بیرونی و مرطوب شدن ریشه به آبیاری ادامه دهید.

دما و رطوبت:

گیاهان دارچین آب و هوای گرم و مرطوب را می‌پسندند. در زیستگاه بومی آن ها، درجه حرارت به طور متوسط ​​26.6 درجه سانتی گراد می‌باشد که باعث رشد سالم و طول عمر گیاه دارچین می‌شود.

کود:

درختان دارچین بایستی در طول چهار الی شش هفته در فاصله فصل بهار تا پاییز با استفاده از کود با نسبت 8-3-9 کوددهی شده و بارور شوند.

ترکیبات شیمیایی دارچین:

ترکیبات موجود در دارچین نوع سیلان شامل آمیدون، موسیلاژ، تانن، ماده ای رنگی، اکسالات کلسیم، قند، مانیت، سینامومین، اسانس و رزین می باشد. مهمترین قسمت دارچین اسانس آن است که در پوست گیاه وجود داشته و مقدار آن یک درصد است. این اسانس می تواند در نتیجه تقطیر آن با آب هم حاصل شود. شکل تازه این اسانس زرد رنگ بوده ولی بتدریج و در نتیجه اکسیده شدن تبدیل به زرد طلایی و سپس قهوه ای مایل به قرمز می شود. ماده ای بنام آلدئید سینامیک تشکیل دهنده بخش عمده این اسانس است که 4 درصد فنلها، بویژه اوژنول ها به همراه فلاندرون، سافرول و فوفورول هم بقیه مواد این اسانس هستند.

تکثیر دارچین:

دارچین به دو روش تکثیر می یابد یکی به روش جنسی (از طریق بذر) و دیگر روش رویشی. در اغلب کشورهای تولید کننده دارچین، تکثیر آن را از طریق جنسی و توسط بذر انجام می دهند.

تکثیر از طریق بذر:

زمان یکی از نکات با اهمیت در قابلیت رویش بذر دارچین است. بدین معنی که گذشت زمان می تواند به شدت قوه رویشی بذر دارچین را تحت تاثیر قرار داده و از توان آن بکاهد. طبق تحقیقات انجام شده 94% بذرهای کاشته شده که سه روز از برداشت آنها می گذرد سبز می شوند. این در حالی است که قوه نامیه در بذرهایی که حدود 15 روز از برداشت آنها گذشته و بعد از این مدت کشت می شوند در حدود 52 درصد کمتر می شوند. در دانه هایی که پنج هفته از زمان برداشت آنها سپری شده قوه نامیه دچار کاهش فاحشی شده و حتی به صفر هم می رسد. بنابراین برای کشت دارچین از طریق بذر باید از بذرهای تازه برداشت شده استفاده شود تا شانس رویش بذرها افزایش یابد و قوه نامیه در بذر ها حفظ گردد. در تکثیر دارچین از طریق بذر از دو روش مستقیم و غیر مستقیم استفاده می کنند. که در زیر به شرح دو روش خواهیم پرداخت.

روش مستقیم:

در روش کاشت مستقیم بذرها را به صورت کپه ای در زمین می کارند. عمق کشت در این روش به بافت و رطوبت خاک بستگی دارد و می تواند از 10 الی 20 سانتی متر متغیر باشد. زمین بایستی بعد از کاشت آبیاری شود، این کار زمینه جوانه زنی و رویش بذرها را فراهم می کند. 15 الی 20 بذر با کیفیت مناسب در هر چاله قرار گرفته و سپس روی آنها را با استفاده از خاکی نرم می پوشانند. بهتر است در روش کشت مستقیم فاصله بین دو ردیف 1/2 متر و فاصله بین دو چاله روی ردیف یک متر در نظر گرفته شود. پس از اتمام کاشت بذرها برای فراهم شدن امکان جوانه زنی و رویش بذرها اقدام به آبیاری زمین می کنند.

روش کاشت غیر مستقیم:

در روش کاشت غیر مستقیم بذرها را در گلدانهایی از جنس پلی اتیلن یا در نهالستان می کارند.

تکثیر به روش رویشی:

تکثیر درخت دارچین از طریق قلمه زدن نیز می تواند انجام بگیرد. در این روش قلمه را باید از ساقه هایی که حداقل از سه جوانه رویشی برخوردارند تهیه نمود. پس از اینکه قلمه های مورد نظر تهیه شدند، تا زمان آماده شدن گلدانهای پلی اتیلن می توان قلمه ها را در آب نگه داشت. قطر مناسب برای این گلدانها باید 10 سانتی متر و ارتفاعی در حدود 20 سانتی متر در نظر گرفته شود.

داشتن قابلیت زهکشی مناسب یکی دیگر از نکاتی است که در تهیه گلدانها باید مورد توجه قرار بگیرد. هر قلمه باید در یک گلدان کاشته شود. گلدانها را بایستی برای جلوگیری از کاهش میزان رطوبتشان در سایبان قرار داد. بعد از گذشت سه الی چهار ماه باید گلدانها را به منظور تقویت بوته ها از زیر سایبان خارج کرد.

نهالستان کاشت دارچین

پس از سپری شدن ده الی دوازده ماه قلمه ها ریشه دار شده و جهت انتقال به زمین اصلی آماده می باشند. باید کار انتقال نهال ها به زمین اصلی را در یک زمان مناسب و در موقع بارانی و مرطوب بودن هوا انجام داد. نهال ها در زمین اصلی باید در درون گودال هایی در ابعاد 30*30*30 سانتی متری کاشته شوند و اطراف ریشه نیز با خاکی نرم و غنی از مواد آلی پر شود. در صورتی که کاشت درختان دارچین به شکلی متراکم انجام گیرد، ساقه آنها برای دریافت نور طویل شده و در نتیجه از کیفیت پوست دارچین کم خواهد شد.

گیاهی که در گلدان بزرگ شود:

درختان دارچین را می‌توان در کاشت گلدانی، با ابعاد کمتری نگه داشت. اما حتی از آنها هم می‌توان پوست درخت دارچین معطر برداشت کرد. گیاهان را در تابستان در بیرون از منزل نگه دارید تا رشدشان بیشتر شود و در ماه‌های زمستان پشت پنجره جنوبی نگه دارید و برای جذب بیشتر رطوبت آنها را تمیز کنید.

هرس کردن:

گیاهان دارچین به هرس زیادی احتیاج ندارند. برای دستیابی به یک شکل متقارن یا از بین بردن شاخه‌های آسیب دیده، می‌توانید شاخه‌ها را جدا کنید.

برداشت:

یک گیاه دارچین سه ساله آماده برداشت است. شاخه‌ها را قطع کنید، یا کل درخت را از تنه برش دهید. درختانی که در زمین رشد می‌کنند ممکن است شاخه‌های جدیدی تولید کنند که به درخت جدید تبدیل می‌شوند. پوسته بیرونی را پوست بگیرید تا زمانی که لایه زرد مایل به نارنجی را در زیر آن مشاهده کنید. این همان دارچین است. لایه دارچین را با یک چاقوی تیز به قطعات کوچک ببرید. قطعات باید حدوداً یک هفته خشک شوند و به داخل پیچیده شوند.

با نام علمی: Cinnamomum aromaticum یا دارچین چینی که پوستی نازک و سخت داشته و از عطر و طعم تندتری نسبت به انواع دیگر دارچین برخوردار است. از درخت سینانوموم کاسیا که به نام سینانومام آروماتیک است به دست می آید و محل تولید آن جنوب چین است. دارچین چینی ریزگونه های متعدد در سراسر شرق و جنوب آسیا دارد که به رنگ قهوه ای می باشد. بافتی ضخیمتر وزبرتر از دارچین سیلان دارد. کیفیت آن پایین تر و ارزانتر است، در سراسر جهان رایج است و در سوپرمارکتها به فروش می رسد. دارچین کاسیا حاوی کومارین است که مسموم کننده است. کومارین به صورت طبیعی در چند گونه گیاهی یافت می شود، که مصرف دوز بالای آن برای بدن مضر است و دارچین کاسیا منبع بسیار غنی از کومارین است.

خواص دارچین:

کنترل میزان قند خون، کنترل و کاهش سطح کلسترول و تری گلیسیرید، پیشگیری از ابتلا به آلزایمر، جلوگیری از عفونت و ورود ویروس ها به بدن، روغن موجود در دارچین مانع بروز اثرات نامطلوب در سیستم گوارش و پوست می شود، جلوگیری از ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا، تقویت عملکرد بدن، بهبود هوشیاری روانی، تقویت فعالیت مغز، افزایش عملکرد شناختی مغز، پیشگیری از ابتلا به بیماریهای قلبی، بهبود گردش خون، تسکین دردهای عضلانی و سردرد، کاهش اضطراب و استرس و منبعی غنی از آنتی اکسیدان بودن از جمله مهم ترین اثرات دارویی گیاه دارچین محسوب می شوند.

آفات و بیماری ها:

در زیر به آفات و بیماریهایی که ممکن است گیاه دارچین را درگیر کنند اشاره خواهیم کرد:

ساقه خوار: اگر چنانچه درخت دارچین شما توسط این افت تهدید شد می توانید با تحت کنترل قرار دادن تخمیر ساقه و شاخه های درخت در مدت سی روزه با استفاده از 2 گرم Carbaryl 50 WP در یک لیتر آب آن را برطرف کنید.

موریانه و مورچه های قرمز برگ خوار: در صورت مشاهده این آفت می توانید با متیل 1.3 درصد آن را کنترل نمایید.

آفت Coffee red borer: با تزریق یک میلی لیتر Monocrotophos 36 wsc از این آفت کش در هر گودال می توانید این حشرات را از بین ببرید. قبل از اقدام به انجام هر گونه برنامه دیگری، تا سه هفته پس از اولین استعمال این ماده صبر نمایید. این زمان می تواند بسته به شدت و گستردگی آفت متغیر باشد.

اغلب رایجترین بیماری که می تواند دارچین را درگیر کند بیماری لکه های برگی است. این بیماری نیز با 0.25 درصد اکسیلوستر مس می تواند کنترل شده و برطرف گردد.

آفات و بیماری‌های مشترک:

بیماری‌های قارچی می‌تواند گیاهان دارچین را درگیر کنند. تحت تأثیر شرایط مرطوب یا سایه دار می توانند رخ دهند و در چنین شرایطی بسیاری از آفات و حشرات بر گیاهان دارچین تأثیر می‌گذارند، مانند پروانه دارچین و کنه مازو دارچین. البته در خارج از مناطق استوایی وجود ندارند. همچنین آفت مینوز برگ می‌توانند گیاهان دارچین را آلوده کرده و باعث ریزش برگ شود. ممکن است این آلودگی شدید باشد، که باید از آفت کش ها استفاده کرد.

موارد مصرف دارچین:

• دارچین در بیشتر کشورها به عنوان ادویه و چاشنی غذا محسوب میشود .
• از آلزایمر و ابتلا به بیماری قند جلوگیری می کند و در بیماران دیابتی باعث کاهش قند می شود (هر دو نوع برای دیابتی ها مناسب است). دوز استفاده از کاسیا بین 1 تا 6 گرم در روز است، مصرف این دوز در روز عوارض جانبی بسیار کمی دارد.
• باعث کاهش وزن می شود ، مخلوط عسل و دارچین باعث کم اشتهایی و بی مبلی نسبت به کربوهیدراتها می شود .
• برای درمان عفونتهای داخلی و خارجی مفید است.
• برای بهتر شدن فعالیت مغز این ادویه را ببوئید.
• دارچین از قلب و شریانها در برابرعفونت و آسیبها محافظت می کند.
• گردش خون را افزایش می دهد و افزایش گردش خون باعث کاهش اثرات درد و گسترش اکسیژن به سلولهای بدن می شود که باعث بالا بردن فعالیتهای متابولیک می شود، بنابراین مصرف دارچین باعث کاهش خطر ابتلا به حملات قلبی می شود.
• برای تسکین دردهای عضلات مفید است.
• یکی دیگر از خواص دارچین ضد التهاب بودن آن است که سفتی و سختی ماهیچه ها را از بین می برد و سردردهای ناشی از سرماخوردگی را کاهش می دهد.
• مصرف منظم دارچین به علت خواص ضد التهابی باعث کاهش رشد سلولهای سرطانی می شود .
• دارچین عنصر محبوب در آدامس و دهان شویه است و بوی بد دهان را از بین می برد.
• نور خورشید باعث تولید گلیکاسیون که سبب چروک شدن پوست است می شود، عصاره دارچین باعث کاهش نولید این ماده می شود.
• هضم غذا را آسانتر می کند که باعث رفع مشکلات گوارشی می شود.
• عطر و طعم غذا را بهتر می کند.
• باعث از بین بردن حالت تهوع ، استفراغ، اسهال، ناراحتی معده و نفخ می شود.

شباهت دارچین و فلفل جامائیکا (یافای جامائیکا):

این ادویه عطری ظاهری شبیه دارچین دارد (با نام لاتین Pimenta officinalis) و دقیقاً مانند دارچین در مناطق گرمسیری جهان رشد می‌کند. یک تفاوت اساسی بین این دو گیاه وجود دارد. ما میوه فلفل جامائیکا را می‌خوریم، در حالی که میوه دارچین خوراکی نیست. برگهای گیاه فلفل جامائیکا بسیار معطر است.

طریقه نگهداری از دارچین:

دارچین را در ظروف محفوظ از هوا ، در جایی تاریک نگهداری می کنند. اگر در این شرایط نگهداری شود عطر و طعم آن تا یک سال تغییر نمی کند.

مقالات مرتبط

با خواص بی نظیر دمنوش دارچین برای سلامت بدن آشنا شوید – خواص دارویی دمنوش دارچین

تأثیر حیرت انگیز دارچین بر فشار خون + پرسش و پاسخ های متداول – تأثیر دارچین بر فشار خون

۸ مورد از مهمترین عوارض دارچین برای سلامتی – همه چیز در مورد دارچین و عوارض مصرف این ادویه برای سلامتی بدن

نام علمی:

Azadirachta indica

تیره:

Meliaceae

چریش نام درختی است که از هزاران سال پیش مورد توجه انسان بوده است. نام سانسکریت این گیاه آریشتا به معنی ضد درد است. مردم کشور های خاور دور در طب سنتی خود از قسمت های مختلف این درخت به عنوان ضد مالاریا، تب بر و ضد درد و التهاب استفاده می کردند. در باور مردم هند این گیاه از نظر دارویی آنقدر ارزشمند است که به آن درمانگاه دهکده می گویند. عصاره حاصل از قسمت های مختلف این گیاه را نیز داروخانه طبیعت می گویند که از حدود 2000 سال پیش یا حتی قبل از آن مورد استفاده اهالی بوده است.

در دارو سازی و طب نوین به اثرات سودمند این گیاه پی برده شده و امروزه مواد موثره اندام های مختلف آن (مانند پوست، برگ و دانه ها) در صنایع دارو سازی و آرایشی و بهداشتی کاربرد زیادی دارد.

مواد موثره چریش خاصیت ضد عفونی کنندگی داشته و به عنوان ضد قارچ و حتی ضد ویروس معرفی شده است. این مواد التیام دهنده لثه ها و معالجه کننده حساسیت های پوستی بوده و در ساخت خمیر دندان، صابون و کرم مورد استفاده قرار می گیرد.

تحقیقات اخیر نشان می دهد که مواد موثره موجود در دانه های چریش دارای اثرات حشره کشی قابل توجهی است و به عنوان حشره کش طبیعی در حفاظت محصولات کشاورزی و همچنین انباری نقش مهمی دارد.

اولین حشره کش تجاری حاصل از مواد موثره این گیاه در سال 1985 تحت عنوان مارگوسان ساخته شد و توسط سازمان محیط زیست آمریکا به تائید رسید. در حال حاضر سموم مختلفی به نام های آزاتین، تورپکس، آلجین و بیونیم از این گیاه تولید و به بازار عرضه شده است.

قدرت چریش در کنترل حشره ها افق تازه ای را در تولید حشره کش طبیعی گشوده است. این حشره کش ها معمولا گونه های مختلفی از افات را مورد حمله قرار می دهند و در طبیعت نیز به راحتی تجزیه شده و هچگونه مقاومت ژنتیکی در آفات ایجاد نمی نمایند. تاکنون هیچ گونه اثرات جهش زایی و سرطان زایی در مورد آنها گزارش نشده و برای انسان و حیوانات خونگرم خطری ندارند.

حشره شناسان معتقدند که مواد موثره چریش بر کنترل بیش از 200 گونه حشره و برخی گونه های نماتد ها، باکتری ها و حتی ویروس ها اثر قاطعی دارند.

اگرچه قسمت عمده مواد اولیه مورد نیاز این گیاه از طبیعت جمع آوری می شود اما با توجه به گسترش روز افزون فرآورده های حاصل از این گیاه، چریش در بسیاری از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری خشک آسیا، آفریقا و استرالیا کشت می شود به طوری که بیش از 7000 درخت چریش در فلوریدا، پورتریکو و مکزیک برای تامین  مواد اولیه حشره کش ها کشت شده اند.

این گیاه بومی ایران نیست لیکن در گذشته به ایران وارد شده و در بعضی مناطق واقع در استان های هرمزگان و سیستام و بلوچستان کشت شده است. در جنوب ایران به این گیاه چریش، سریش و چریشک گفته می شود.

قسمت های مورد استفاده

پوست برگ دانه شاخه های جوان و گلهای معطر آن همگی خواص، خاص خود را دارند. خلاصه اینکه تمام قسمت های درخت چریش برای همه عمر قابل استفاده است. برگ های این گیاه به عنوان سبزی خوردن مورد استفاده قرار می گیرد.

طرز استفاده و مقدار مصرف

بجنوردی ها به خصوص روستاییان با استفاده از این گیاه آشی موسوم به آش چریشی و نانی موسوم به نان چریشی درست          می کنند . از روغن چریش در صابون، لوسیون، ماسک صورت ،شامپو و خمیر دندان و حشره کش استفاده می شود. برگ های خشک شده آن برای جلوگیری از بید زدگی لباس استفاده میشود.

روغن چریش چیست؟

روغن چریش یک آفت کش طبیعی است که در دانه های درخت چریش یافت می شود. رنگ این روغن بین زرد تا قهوه ای است و طعمی تلخ و بوی مانند سیر دارد. روغن دانه چریش می تواند به عنوان یک آفت کش طبیعی عمل کند و برای کنترل آفات و بیماری ها مفید است. این روغن که حاوی مواد مغذی است و در محصولات مراقبت از پوست نیز استفاده می شود، زیرا حاوی مقادیر بالای آنتی اکسیدان است که به محافظت از پوست در برابر آسیب های محیطی، کمک می کند.

خواص درمانی و طبیعت آن

ریشه گیاه چریش گرم و خشک است .خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از : برای درمان یرقان ،ناراحتی های کبد ، خشکی حلق و ناراحتی های معده مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین برای درمان جوشهای دردناک صورت، ضد عفونی و ضد چروک، التهابات پوستی مانند اگزما، پایین‌آوردن‌تب و …

• از جوشانده ریشه این گیاه ماده غلیظی به دست می‌آید که مالیدن آن برای درمان جوش های صورت و ضد عفونی و ضد چروک استفاده می شود.
• روغن آن نیز به عنوان یک ضماد برای بیرون کشیدن سموم از محل جوش های پوستی کاربرد دارد .
• درخت چریش برای تصفیه کننده هوا پیشگیری از تب مالاریا ،آکنه ،جوش، و، وبا مفید است.
• تمامی قسمت‌های این درخت دارای خواص دارویی است.
• با قرار دادن این گیاه روی پوست ناراحتی هایی مانند اگزما آکنه و خارش را برطرف کنید.
• گل ان برای رفع اختلالات روده استفاده می شود.
• مصرف خوراکی آن یبوست را درمان و سوء هاضمه را رفع می کند و همراه با از بین بردن کرم های روده عملکرد سالم آن کمک می‌کند.

عوارض، جانبی موارد احتیاط و منع مصرف

به طور کلی گیاهی امن است و عوارض خاصی تاکنون برای آن گزارش نشده است.

ترکیبات شیمیایی

این گیاه دارای مواد شیمیایی گوناگون بوده و مملو از ترکیبات ترپنوئید نوع لیمونوئید هستند .
برخی از این ترکیبات شیمیایی در بین برخی از گونه های این خانواده مشترک هستند و ترکیبات گوناگون و شناخته شده این درخت عبارتند از.ازادیراکتین ،با ۹ ایزومر Aتا I ,نیمبین ،سالانول ،ساژیکول و….است.

گیاهشناسی

چریش درختی همیشه سبز است. این گیاه متعاق به تیره ملیاسه بوده و منشا آن هند رقی است. از این تیره درختی به نام زیتون تلخ یا شال زیتون نیز در شمال ایران می روید که بومی هیمالیا است. زیتون تلخ شباهت زیادی به چریش دارد ولی از نظر مواد موثره با آن متفاوت است.

ارتفاع چریش به 15 متر و به ندرت به 25 متر نیز می رسد و ممکن است تا 200 سال عمر کند. شاخه آن از انشعاب های فراوانی برخوردار است. به طوری که تاج متراکم و انبوهی را به وجود می آورد. طول برگ های چریش 30 سانتی متر بوده و مرکب است. هر برگ از 10 تا 12 برگچه باریک و نوک تیز به رنگ سبز تیره تشکیل شده است. طول برگچه 7 سانتی متر و عرض آن 5/2 سانتی متر است. از ناحیه تحتانی برگچه ها نکتار معطری ترشح می شود. برگ های جوان که در نزدیکی نوک شاخه ها قرار دارند دارای غدد ترشحی خاصی هستند که رزین ترشح می کنند.

پوست شاخه های جوان سبز رنگ است. در حالی که پوست شاخه های پیر و قدیمی به رنگ خاکستری تا خاکستری تیره مشاهده می شوند. گل ها پنج قسمتی، منظم، کوچک و به رنگ سفید یا بنفش هستند.

گلدهی معمولا در دوره های خشک انجام می گیرد و میوه ها اوایل فصل بارانی می رسند. در هند اوایل گل ها، اوائل دی ماه ظاهر شده و گلدهی تا فروردین ماه ادامه می یابد. میوه ها نیز خرداد تا مرداد می رسند. در اقلیم های دو فصله گل دهی و میوه دهی دو بار در سال اتفاق می افتد. به طوری که گل دهی طی ماه های تیر تا مهر ممکن است اتفاق افتد. گل ها معمولا بعد از ظهر ها شکفته شده و در شب بوی نافذی تولید می کنند. گل ها بوی مطبوع و کم و بیش شبیه یاس داشته و نکتار زیادی تولید می کنند. بدیهی است حشرات در گرده افشانی این گیاه نقش مهمی دارند. گل های این گیاه در تولید عسل بسیار موثر است.

میوه چریش شفتف بیضی شکل و طول آن یک تا دو سانتی متر است. میان بر میوه گوشتی بوده و پوست سبز رنگ و شفافی دارد که حاوی مقادیر زیادی موسیلاز است. میوه های رسیده تیره رنگ و چروکیده می شوند. در بخش درونی فرابر که اغلب سخت و چوبی است دانه تشکیل می شود.

وزن هزار دانه متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش، شرایط کشت و نوع گیاه دارد و بین 110 تا 580 گرم متفاوت است.

اثر حشره کشی عصاره چریش به علت وجود ترکیب های مختلفی است که به گروه تری ترپنوئید ها تعلق دارند. لیمونوئید ها از مهم ترین این ترکیب ها هستند. تاکنون چند ترکیب لایمونوئیدی از چریش استخراج شده که ادامه حیات حشرات به ویژه آنهایی که در کشاورزی و سلامتی بشر نقش زیان باری دارند را متوقف می کند. مهم ترین این ترکیب های را آزادیرایختین، سالانین، ملیانتریول، نیمبین و نیمبیدین تشکیل می دهند. آزادیرایختین دو تا چهار میلی گرم وزن خشک مغز دانه را تشکیل داده و مقدار کمی نیز در برگ گیاه وجود دارد. این ترکیب مهم ترین عامل در مبارزه با حشرات است که حتی در حد چند پی پی ام نیز موثر است. ازادیراختین از نظر ساختمان شیمیایی شبیه به گروهی از هورمون های حشرات مانند ایکیزون ها است.

ملیانتریول نیز در غلظت های پایین به عنوان عامل بازدارنده تغذیه حشرات عمل می کند. نیمبین و نیمبیدین علاوه بر مغز دانه در پوست ساقه درخت نیز وجود دارد. این ترکیب ها همچنین اثرات ضد ویرئسی داشته که با عصاره گیری از دانه چریش توسط الکل به دست می آیند و حدود دو درصد وزن مغز دانه را تشکیل می دهند. این مواد با فلج کردن سیستم بلع حشره از تغذیه آنها جلوگیری می کند. دی استیل آزادیراختیول ترکیب لیمونوئیدی جدیدی است که اثر آن مشابه آزادیراختین است.

فلاونوئید، تانن و اسانس از ترکیب های دیگری هستند که در برگ و پوست چریش وجود دارند.

چهل تا 50 درصد وزن مغز دانه چریش را روغن تشکیل می دهد. روغن دانه سبز تیره بوده و طعم آن تلخ و بوی آن شبیه بوی سیر است. این روغن علاوه بر اسید های چرب معمول (اسید اولئیک، استئاریک، لینوئیک و پالمتیک) حاوی ترکیب های سولفوره نیز می باشد که شباهت بوی آن به بوی سیر، ناشی از وجود همین تر کیب ها است.

صمغ چریش حاوی قند های مختلفی از جمله آرابینوز، فروکتوز، گالاکتوز و اسید گلوکورونیک است.

نیازهای اکولوژیکی

چریش از گیاهان با ارزش و اقتصادی جنگل های گرمسیری است. این گیاه در اقلیم های طبیعی خود همراه با گونه های آکاسیا و دلبرژیا می روید. رشد و نمو این گیاه در مناطق گرمسیری تا نیمه مرطوب و با حداقل 130 میلی متر بارندگی در سال امکان پذیر است. کشت این گیا در مناطق دارای بارندگی زیاد (بیش از 3000 میلی متر در سال) و همچنین در مناطقی که سطح اب زیرزمینی بالا است مناسب نبوده و موجب خشک شدن گیاهان می شود.

چریش در ارتفاع 50 تا 1000 متر از سطح دریا به خوبی می روید. علاوه بر آن گیاهی کم توقع بوده و به خوبی خاک های مرطوب تا خشک و کم و بیش شور را تحمل می کند.

مقاومت چریش به خشکی زیاد است و لیکن برگ های گیاه در شرایط خشکی های شدید ریزش کرده و گیاه با شروع دوره مرطوب رشد خود را مجددا آغاز می کند. چریش در هر نوع خاکی از شنی سبک تا رسی سنگین با زهکش مناسب می روید. ولی خاک های سبک، عمیق، با زهکش خوب برای این گیاه مناسب تر است. این گیاه در خاک هایی که از مقادیر مناسب مواد آلی و عناصر غذایی برخوردار باشد. به خوبی رشد می کند و لیکی در شرایط خشکی نیز ریشه های آن به سرعت گسترش یافت و قادر به جذب حداقل رطوبت و همچنین مواد و عناصر غذایی از اعماق خاک  می باشد.

چریش در مناطقی که دمای سالیانه ان بین 21 تا 32 درجه سانتی گراد باشد رشد مطلوبی دارد. این گیاه دمای بالا تا 50 درجه سانتی گراد را برای مدتی می تواند تحمل کند. چریش به دمای پایین بسیار حساس است. به طوری که در دمای زیر 4 درجه سانتی گراد، برگ ها ریزش کرده و سپس خشک می شوند.

پی اچ مناسب خاک برای چریش 2/6 تا 7 است.

تکثیر گیاه

ازدیاد چریش به دو روش جنسی (تولید بذر) و غیرجنسی (رویشی) امکان پذیر است و لیکن تکثیر آن عمدتا به روش جنسی و توسط بذر صورت می گیرد.

تکثیر جنسی: قوه نامیه دانه های چریش بستگی به منشا بذر و شرایط نگهداری آن دارد. کاهش رطوبت بذر و نگهداری برای مدت طولانی سبب کاهش شدید قوه نامیه آن می شود.

بذر گیاهان مناطق افریقا و آمریکای با مقدار رطوبت 5 تا 7 درصد چنانچه در دمای 4 درجه سانتی گراد نگهداری شوند تا 8 سال قوه نامیه خود را حفظ می کنند. در حالی که این زمان برای بذر گیاهان مناطق آسیایی کمتر است. برخی گزارش ها نشان می دهد که گوشت میوه حاوی بازدارنده رشد است. از این رو توصیه می شود برای تکثیر جنسی از بذرهای تازه ای که گوشت آنها جدا شده باشد استفاده گردد.

از آنجا که چریش دارای پوسته ضخیمی است لذا خراش دهی بذر نقش عمده ای در افزایش قوه نامیه آن دارد. بذر پریش را می توان در گلدا، نهالستان و یا به طور مستقیم در زمین کشت کرد. چنانچه کشت در نهالستان صورت گیرد بهتر است بذور در ردیف هایی به فاصله 15 تا 20 و فاصله دو بذر در طول ردیف 5/2 سانتی متر کشت گردد.

بذر چریش در دمای 19 تا 22 درجه سانتی گراد پس از 14 تا 21 روز سبز می شود. پنج تا شش هفته پس از رویش بذرها، هنگامی که ارتفاع آنها به پنج سانتی متر رسید باید آنها را در گلدان یا خزانه دوم و هنگامی که ارتفاع آنها به 20 تا 25 سانتی متر رسید باید به زمین اصلی منتقل نمود. اگر بذر در گلدان کشت شود می بایست در هر گلدان یک الی دو بذر در عمق 1 تا 5/1 سانتی متری کشت گردد. چنانچه هر دو بذر سبز شوند یکی از آنها را باید به گلدان دیگری منتقل کرد. در این صورت تا شش ماه بعد، هنگامی که ارتفاع نهال ها به 20 سانتی متر رسید می توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. نهال ها در زمین اصلی باید در ردیف هایی به فاصله سه متر و فاصله دو نهال در طول ردیف نیز سه متر کشت شوند. کشت مستقیم بذر در زمین اصلی باید در عمق 1 تا 5/1 سانتی متری خاک انجام شده و زمین غنی از مواد آلی باشد. اگر چه گیاهانی که به روش مستقیم کشت می شوند پس از رویش قوی بوده و از ریشه قوی تری نسبت به گیاهان حاصل از کشت غیر مستقیم برخوردارند ولی کشت مستقیم در مناطق خشک توصیه نمی شود زیرا احتمال رویش آن بسیار کم است.

تکثیر رویشی: قلمه زدن، خوابانیدن، جدا کردن پاجوش ها و پیوند روی پایه بذری از روش های معمول تکثیر رویشی چریش است. درختان چریش در مناطق مختلف رویش از تنوع مرفولوژیکی و شیمیایی برخوردارند. از این رو بعضی معتقدند تکثیر رویشی این گیاه مناسب تر است.

برای احداث یک باغ تجاری با محصول یکنواخت و مناسب باید از کلون هایی که مقدار بیشتری آزادیراختین و همچنین عملکرد بهتر بذر برخوردارند استفاده نمود

ازدیاد از طریق کشت سلول یا بافت از روش های دیگری است که برای تکثیر رویشی چریش استفاده می شود.

مراقبت و نگهداری

آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه پس از کشت بذر بسیار ضروری است و سبب تسهیل در رویش آنها می شود. در صورت تراکم علف های هرز باید توسط کولتیواتور اقدام به وجین مکانیکی علف های هرز نمود. آبیاری نهال ها بلافاصله پس از انتقال به زمین اصلی نیز بسیار حائز اهمیت است. چنانچه زمین تهی از مواد و عناصر غذایی باشد باید با اضافه کردن عناصر ضروری، ریز مغذی ها یا موادآلی امکان رشد سریعتر و مناسب تر نهال ها را فراهم کرد.

مقالات مرتبط

خواص دارویی و درمانی گیاه چریش Azadirachta indica

آشنایی با روغن چریش و ۱۲ خاصیت قدرتمند این روغن گیاهی – روغن چریش چیست ؟

نام علمی:

Taxus baccata

تیره:

Taxaceae

سرخدار نام درختی است که از ایام قدیم الایام مورد توجه انسان بوده و شواهد تاریخی نشان می دهد که استفاده از چوب و قسمت های مختلف این گیاه برای درمان بیماری ها در بین مردم مرسوم بوده است. در زمان های گذشته از این گیاه برای معالجه دیفتری، غش و صرع و همچنین به عنوان ماده مغذی قلب استفاده می شده است. از چوب این گیاه نیز در ساخت اسکلت خانه ها، زین و برگ اسب و سایر وسایل جنگی و خانگی (مانند شانه های چوبی) استفاده می شده است.

نام این درخت از کلمه توکزیک به معنای سم گرفته شده که نشان دهنده سمی بودن این گیاه است. به طوری که در زمان های گذشته برای سمی کردن نیزه های جنگی از مواد سمی حاصل از این درخت استفاده می کرده اند.

تئوفراست حکیم نامدار یونان باستان، در قرن سوم قبل از میلاد مسیح از سمی بودن این گیاه برای اسب و سایر موجودات (مانند موش و خرگوش) مطلع بوده و در نوشته های خود نیز به این موارد اشاره کرده است. کلمه باکاتا از ریشه بو به معنای کمان گرفته شده است که نشان می دهد در زمان‌ های گذشته از چوب سرخدار، کمان تهیه می کرده اند.

از سال 1945 تحقیقات گسترده ای روی سرخدار انجام شد و محققان به وجود مواد موثره بسیار ارزشمندی در پوست و برخی دیگر از اندام های سرخدار پی برده و متوجه اثرات فیزیولوژیکی و بیواکتیویتی آنها بر پیکر موجودات زنده شدند.

برای اولین بار در سال 1971 یک دی ترپنوئید به نام تاکزول از پوست این درخت استخراج شد که بعدها به عنوان یک ماده ضد سرطانی بسیار مهم، مورد توجه قرار گرفت. در حال حاضر در اکثر مراجع علمی و فارماکوپه های معتبر از چوب، شاخه های جوان و برگ های سوزنی سرخدار به عنوان دارو یاد شده و خواص دارویی آنها مورد تاکید قرار گرفته است. مواد موثره این گیاه به عنوان ما ده ضد سرطانی بسیار مهم مورد توجه است. تاکزول بدون اینکه تاثیری بر روی سنتز DNA، RNA و پروتئین ها داشته باشد از عوامل بازدارنده تقسیم سلولی است. از این رو هم اکنون دارو هایی برای درمان سرطان های خون، ریه، سینه و رحم از این گیاه تهیه می شود.

میوه های فاقد دانه گیاه سرخدار نرم کننده بوده و از آن برای معالجه سرفه و همچنین به عنوان ماده ای ملین استفاده می شود. این میوه همچنین اثر ضد قارچی دارد.

مواد موثره استخراج شده از سرخدار به لحاظ اثرات درمانی بسیار ارزشمند، مقدار بسیار کم آنها در پوست، کارایی بسیار موثر در درمان سرطان و همچنین ساختمتن شیمیایی پیچیده، بسیار پیچیده، بسیار گران (هر کیلوگرم معادل 5/1 میلیون دلار) می باشد.

از مواد موثره سرخدار دارو های مختلفی تهیه و به بازار دارویی عرضه شده است که مهمترین آنها داروی تاکزول (ساخت شرکت بریستول مایرز اسکوئیب آمریکا) و داروی آنزاتاکس (ساخت شرکت ماین فارمای استرالیا) می باشد.

در کشور ژاپن نیز از طریق کشت تعلیقی همه ساله مقادیر قابل توجهی تاکزول تولید می شود. میانگین مقدار مصرف ماده موثره تاکزول در جهان در حدود 700 گرم در سال می باشد.

در حال حاضر در برخی از نقاط جهان، بعضی از گونه های سرخدار به عنوان درخت زینتی در پارک ها و باغ ها کشت می شود.

رویشگاه سرخدار در ایران

جنگل‌های سرخدار در شمال ایران از بلندی‌های گرگان، جنگل‌‌های نهارخوران تا جنگل‌‌های سوادکوه و در دره‌‌ها و پرتگاه‌‌های گیلان، مازندران و گرگان همراه با سایر گونه‌‌های گیاهان جنگلی یافت می‌‌شوند اما مهمترین رویشگاه طبیعی جنگل سرخدار در ایران در دره زرینگل شهرستان علی‌آباد کتول و روستای سیاه‌رودبار در استان گلستان می‌باشد.

نام‌های رایج سرخدار

از نام‌های محلی می‌توان به سرخه‌دار، سخدار، سوختال و سیردار اشاره کرد.

خواص درمانی گیاه سرخدار

سرخدار به خاطر داشتن ترکیبات تاکسول مهمترین داروی ضد سرطان (رحم، سینه، تخمدان، پروستات، ریه، سلول‌های سنگفرشی سر و صورت) محسوب می‌شود. از طرفی در هند و ژاپن به عنوان داروی ضدعفونی کننده و آرامبخش و در درمان آسم، برونشیت، صرع، مشکلات قاعدگی و سوء هاضمه استفاده می‌شود.

حفاظت از سرخدار

متاسفانه از چوب این درختان ارزشمند و مقاوم در ساخت صنایع دستی و هم ‌چنین صنایع دخانیات و به ویژه قلیان ‌سازی ‌به وفور استفاده می‌شود، این مساله باعث شده تا روند انقراض سرخدار تسریع شود. امروزه تلاش‌های زیادی در راستای حفاظت و تکثیر درخت سرخدار انجام می‌گیرد تا بتوان به صورت مصنوعی به تکثیر این گیاه پرداخت.
همچنین فعالان محیط زیست و طبیعت‌دوستان در تلاشند تا با آموزش‌های لازم، آگاهی افراد بومی را در مورد حفاظت از این گونه‌ی ارزشمند و کهنسال بالا ببرند و با بهبود صنعت گردشگری در منطقه نیازهای اقتصادی قاچاقچیان چوب (بسیاری از آن‌ها به علت فقر شدید دست به این کار می‌زنند) را رفع کنند تا به این روش بتوانند جنگل‌های سرخدار را نجات بخشند.

ترکیبات سرخدار

از ترکیبات مهم موجود در این گیاه می توان به ترکیبات دی ترپنوئیدی، ترکیبات آلکالوئیدی، اسید های گیاهی، ترکیبات لیگنانی، ترکیبات فنلی و … اشاره کرد. مهمترین ترکیبات این گیاه با اثرات دارویی به گروهی از ترکیبات دی ترپنوئیدی به نام تاکسوئید تعلق دارند. یکی از این ترکیبات تاکسول نام دارد که در حال حاضر به عنوان یکی از مهمترین داروهای ضد سرطان در درمان سرطان های رحم، تخمدان و سینه در زنان و پروستات در مردان و ریه و سلول های سنگفرشی سر و صورت محسوب می شود.

کاربرد سرخدار در طب سنتی

میوه عاری از دانه: اثر نرم کننده، رفع سرفه و ملین دارد و برای رفع سرفه های مزمن، سیاه سرفه، دفع سنگ کلیه استفاده میشود.
مصرف فرآورده های این گیاه جهت رفع رماتیسم، زردی، بازشدن قاعدگی، نرمی استخوان، اسکوربوت، صرع و دیفتری توصیه شده است.

گیاهشناسی

سرخدار درختی همیشه سبز است. این گیاه متعلق به تیره سرخدار بوده و منشا آن اروپا، غرب آسیا و شمال آفریقا گزارش شده است. هشت گونه متعلق به جنس تاکزوس شناخته شده است که عبارتند از گونه باکاتا، که در اروپا، غرب آسیا و شمال آفریقا می روید.

گونه برویفولیا که در غرب آمریکا گسترش دارد. گونه کانادنزیس که پراکنش آن در شرق آتلانتیک گزارش شده است. گونه سلبیکا در چین می روید، گونه کاسپیدات سیبت که در ژاپن گسترش دارد. گونه فلوریدانا در ایالت فلوریدای آمریکا گسترش دارد. گونه گلوبوزا که منشا آن مکزیک گزارش شده است و بالاخره گونه والیچیانا که در ارتفاعات هیمالیا گسترش دارد.

سرخدار درختی به ارتفاع 10 تا 20 و گاهی 25 متر است، لیکن ممکن است تحت شرایط اقلیمی خاص ارتفاع درختان کوتاهتر (5 متر) نیز باشد. این گیاه رشد و نمو بسیار کند دارد ولی از طول عمر بیار زیادی (تا 1500 سال) برخوردار است. ساقه و چوب این گیاه محکم و سطح آن از الیاف ظریفی پوشیده شده است. تاج این گیاه کم و بیش فنجانی شکل است.

برگ ها باریک، بلند به رنگ سبز تیره بوده که سطح زیرین برگ روشن تر از قسمت فوقانی آن است. طول برگ دو تا سه سانتی متر و عرض آن به 2 تا 5/2 میلی متر می رسد. در قسمت تحتانی برگ دو شیار به رنگ سبز روشن مشاهده می شود.

سرخدار گیاهی دو پایه است که گل های نر و ماده جدا از هم روی گیاه مشاهده می شوند. گل فاقد کاسه و جام است. گل نر دارای 4 تا 12 پرچم متراکم می باشد. گل ماده شبیه یک جوانه کوچک و دارای یک تخمدان برهنه بوده که درون یک اندام پیاله مانند قرار گرفته است.

این اندام با رسیدن بذر، حالتی گوشتی (آریل) به خود گرفته و رنگ آن قرمز می شود و نهایتا به شکل یک میوه بسته در می آید که قسمت فوقانی آن باز می باشد.

وزن هزار دانه سرخدار در حدود 50 گرم است. ریشه سرخدار مستقیم است و علی رغم اندام هوایی مرتفعی که دارد، خیلی عمیق و طویل نمی باشد.

ریشه در خاک های سنگی و در مناطق صخره ای در سطوح فوقانی خاک گسترش یافته و خود را تثبیت می کند.

ریشه سرخدار با قارچ های میکوریزا به شکل درونی زندگی همزیستی دارد.

همزیستی مواد موثره سرخدار را دی ترپنوئید های متعلق به گروه تاگزان ها تشکیل می دهند. تاکنون بیش از 350 تاگزان (مشتقات دی ترپنوئیدی) در گونه های مختلف سرخدار شناسایی شده است. پاکلی تازول، باکاتین، 10- دی استیل با کاتین، 10- دی استیل تاکزول، سفالومانین، برویفولیول و گلیکوزید های سیانوژنی از مواد موثره مهم سرخدار هستند. مقدار این مواد در اندام های مختلف گیاه متفاوت است. بیشترین مقدار تاکزول ها (2/0 تا 7/0 درصد وزن خشک) را می توان از قسمت انتهایی شاخه ها (نوک شاخه ها و ساقه ها) و کمترین مقدار (02/0 درصد) آن را می توان از بذرها استخراج کرد. برگ های گونه برویفولیا حاوی 02/0 درصد پاکلی تاکزول است. از ساقه های گونه باکاتا 03/0 تا 2/0 درصد 10- دی استیل باکتین استخراج شده است

بعضی محققین اعلام کرده اند بیشترین مقدار تاکزول در برگ ها (02/0 تا 05/0 درصد وزن خشک) و سپس در ریشه ها (02/0 تا 04/0 درصد وزن خشک) وجود دارد. طبق اضهارات آنها مقدار تاکزول در شاخه ها 001/0 تا 005/0 درصد وزن خشک می باشد.

به خاطر وجود مواد موثره فوق الذکر، تمام اندام های این گیاه به جز میوه های قرمز رنگ و فاقد دانه آن شدیدا سمی است.

نیازهای اکولوژیکی

سرخدار گیاهی سایه پسند است و در لایه های زیرین (اشکوب های پایین) جنگل های مرطوب و مه گرفته راش و ممرز سازگاری مناسبی دارد. این گیاه در اوایل رویش (سنین نونهالی) به نور زیاد نیاز نداشته و قادر است با استفاده از حداقل نور، عمل فتوسنتز را انجام دهد. سرخدار برای مدت کوتاهی قادر به تحمل خشکی است.

شرایط اقلیمی، تاثیر عمده ای بر کیفیت و کیفیت مواد موثره سرخدار دارد. نور یکی از مهمترین فاکتور های اقلیمی است.

اگر چه این گیاه در سایه و آفتاب می روید ولی مقدار تاکزول گیاهانی که در سایه می رویند به مراتب بیشتر از گیاهان رویش یافته در آفتاب است. دما نیز نقش مهمی در مواد موثره گیاه سرخدار دارد. به طوری که گیاهانی که در اماکن مرطوب و سرد می رویند در مقایسه با گیاهان مناطق گرمتر، تاکزول بیشتری را در خود ساخته و ذخیره می کنند.

سرخدار تقریبا در هر نوع خاکی می روید ولی خاک های رسوبی حاوی مقادیر فراوان ترکیب های هوموسی و آهکی با پی اچ قلیایی، خاک های بسیار مناسبی برای کشت سرخدار است. سرخدار در طول رویش به عناصری مانند پتاس، فسفر و کلسیم به مقادیر فراوانی نیاز داشته و وجود این عناصر سبب افزایش تولید مواد موثره در گیاه می شود. سرخدار به سرمای های شدید که مدت آن طولانی باشد، حساس است به طوری که دمای 20 – درجه سانتی گراد سبب خشک شدن گیاه می شود.

عده ای از محققین معتقدند که انجام هرس مناسب و به موقع سبب باز شدن میوه ها و فعال شدن جوانه های رویشی که بر روی ساقه های مسن و پیر قرار گرفته اند گردیده و در نتیجه موجب تولید ساقه های متعدد می شود.

تکثیر گیاه

تکثیر گیاه سرخدار به دو روش جنسی (توسط بذر) و غیر جنسی (تکثیر رویشی) امکان پذیر است.

تکثیر جنسی:

تکثیر جنسی توسط بذر صورت می گیرد. دوره خواب بذر سرخدار دو تا چهار سال بوده و سبز شدن آن در گلخانه، بیش از یکسال به طول می انجامد. به منظور افزایش قوه نامیه بذر باید آن را تیمار کرد. تیمار چینه سرمایی، تیمار توام اسید جبرلیک و تیمار دمایی ( یک ساعت در دمای 30 درجه سانتی گراد سپس چند ساعت در دمای 5 – درجه سانتی گراد) سبب افزایش قوه نامیه بذور سرخدار می شود.

پس از کاشت بذر در خزانه، دانهال های دو تا سه ساله را باید به زمین اصلی منتقل کرد.

تکثیر رویشی (غیر جنسی):

تکثیر رویشی سرخدار به صورت تهیه قلمه و ریشه دار کردن آنها انجام می گیرد. عوامل متعددی مانند نوع بستر، نوع قلمه، شرایط اقلیمی محل خزانه و وضعیت پایه مادری (از نظر سلامت و آلودگی پایه مادری) در ریشه زایی قلمه ها موثر است. ماه های مرداد و شهریور زمان مناسبی برای تهیه و کاشت آنها در گلخانه می باشد. برای تهیه قلمه می بایست از ناحیه انتهایی ساقه های دو تا سه ساله قطعاتی به طول 10 الی 20 سانتی متر را جدا کرد. جهت تسریع در ریشه‌ زایی قلمه می‌توان از برخی محرک‌ های هورمونی مانند ایندول بوتیریک اسید 8/0 تا 6/1 درصد استفاده کرد. پس از تیمار قلمه ها با هورمون مذکور آنها را باید در بسترهای مخصوص (پیت ماس و ماسه به نسبت 3 به 1) که به این منظور تهیه شده‌اند، کشت نمود. در هر مترمربع فضای بستر خزانه می توان 400 تا 500 قلمه را کشت نمود. قلمه ها پس از 4 تا 7 ماه ریشه دار شده و آماده انتقال قلمه ها از خزانه به زمین اصلی است. در شرایط اقلیمی خاص می توان قلمه ها را 3 تا 5 سال در خزانه نگهداری و سپس به زمین اصلی منتقل نمود.

مراقبت و نگهداری

از آنجا که رویش بذر در خزانه بسیار کند و بطئی است لذا وجین علف های هرز سطح خزانه و آبیاری منظم آن نقش عمده ای در سبز شدن بذور سرخدار دارد.

در تکثیر غیرجنسی نیز قلمه ها پس از 4 تا 7 ماه ریشه دار می شوند که در طی این مدت باید به آبیاری منظم قلمه ها و وجین علف های هرز سطح خزانه پرداخت.

گونه های مختلف جنس اوتیورینجوس از انواده سرخرطومی ها از جمله آفاتی هستند که با تغذیه از قسمت های مختلف گیاه صدمات جبران ناپذیری را به محصول وارد می کنند. آفت اوتیورینجوس سولکاتوس یکی از مهمترین آفات درخت سرخدار است. لاروهای این آفت از لاروهای این آفت از ریشه گیاه میزبان تغذیه کرده و می توانند صدمات جبران ناپذیری را به گیاهان وارد کنند. از این رو مبارزه مبارزه با این آفت در طول رویش گیاه ضروری است.

نام علمی: 

ginkgo biloba

تیره :

 Ginkgoaceae

کهن‌دار یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های درختی روی زمین است. این درخت خزان‌کننده در بسیاری از قسمت‌های معتدل دنیا به ویژه مناطق معتدله مرطوب به‌خوبی رشد می‌کند و به محدوده وسیعی از اقلیم‌ها و شرایط نامساعد مقاومت دارد؛ کهن‌دار در خاکهای عمیق با زهکش خوب و لومی شنی و حاصلخیز رشد مناسبی دارد. ژینکو به منظور استفاده از خواص دارویی بذر و به خصوص برگ پرورش می‌یابد.

کهن‌دار گیاه دارویی ارزشمندی است که برای اهداف دارویی متنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ کهن‌دار به منظور استفاده از بذر و به خصوص برگ پرورش می‌یابد. بذرهای کهن‌دار هزاران سال است که در طب سنتی چین استفاده می‌شود. فراورده‌های کهن‌دار که امروزه در دسترس می‌باشند از برگ آن بدست می‌آید. در نهالستان‌های پرورش برگ، درختان ژینکو به صورت متراکم کشت شده و برگ‌ها برای تهیه عصاره برداشت می‌شوند تا مورد فرآوری قرار گیرند. عصاره برگ ژینکو یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی رایج در دنیا می‌باشد.

در پاییز زرد شده و در عرض یک شب می‌ریزند.

• حداکثر بلندی: ۲۵متر و گستردگی۸ متر
• نیازها:مکان سایه_آفتاب
• حداقل دمای مورد تحمل: -۱۰سانتی گراد
• ازدیاد:از طریق قلمه

اهمیت دارویی بذر و برگ

بذرهای کهن‌دار برای بیش از ۱۰۰۰ سال است که در طب سنتی چین، به‌عنوان داروی قابض برای ریه استفاده می‌شود تا آسم و سرفه را درمان کند. همچنین آن را تصفیه‌کننده خون، کمک‌کننده هاضمه، ضد کرم، تب بر و آنتی‌بیوتیک می‌دانند. . اولین کاربرد برگ‌ها در چین، در سال ۱۴۳۶ برای درمان بیماری‌های پوست و زخمهای سر گزارش شد. عصاره برگ ژینکو، فعالیت بیولوژیکی وسیعی دارد. عصاره خالص برگ گیاه از نظر داروشناسی، دارای عمل بازکنندگی عروق شریانی و فعال‌کننده گردش خون در شرائین است که خود موجب رساندن خون بیشتر به بافتها می‌شود. عصاره برگ کهن‌دار جریان خون را به مغز افزایش می‌دهد و در نتیجه حافظه و توانایی فکری بهبود می‌یابد. عصاره‌های استاندارد شده برای انواع بیماری‌ها و نارسایی‌های ذهنی و فیزیکی مرتبط با سن استفاده می‌شود و در درمان آلزایمر، اسکیزوفرنی، پارکینسون، نقص حافظه مرتبط با سن (AAMI)، ناتوانی مغزی، افسردگی و اضطراب بکار می‌رود. عصاره برگ کهن‌دار همچنین در درمان طنین مزمن گوش یا زنگ گوش، لنگی متناوب، سرگیجه مزمن، نارسایی‌های جنسی، درد معده، بیماری‌های پوستی، ایجاد لخته در رگ و سایر اختلالات قلبی، عروقی و اعصاب مرکزی مؤثر است.

آثار دارویی

مکانیسم‌های اثر گوناگونی فعالیت فارماکولوژیکی عصاره جینکگوبیلوبا مانند تحریک آزاد شدن NO/EDRF و PGI2 و فعالیت ضد اکسیدان اثر آنتاگونیستی PAF و افزایش آزاد شدن واسطه‌های شیمیائی و وقفه جذب آمین‌های بیوژنیک را به مرحله ظهور می‌رساند..به نظر می‌رسد که فلاونوئیدها مسئول فعالیت ضد اکسیدانی گیاه هستند که یکی از مکانیسمهای عمده فعالیت‌های فارماکولوژیکی عصاره را تشکیل می‌دهد.از خاصیت های بی نظیر این گیاه میتوان به عملکرد آن روی مغز وسلول های عصبی اشاره کرد که این گیاه تاثیر فوق العاده ای رو عملکرد مغز ادراک فعالیت های شناختی و حافظه دارد همچنین این گیاه اثر بهبود دهنده ای بر روی بیماران مبتلا به زوال عقل دارد و میتواند عملکرد ذهنی این بیماران را تا حد مطلوبی بهبود بخشد.

روش‌های ازدیاد

کهن‌دار.

روشهای معمول ازدیاد این درخت از طریق بذر، پیوند و قلمه‌است. ازدیاد از طریق بذر در خاک سبک شنی، در شاسی سرد در پاییز و زمستان صورت می‌گیرد. ازدیاد این درخت به وسیلهٔ پیوند و کوپیوند نیز می‌تواند صورت گیرد. روش قلمه زدن برای تولید گیاهانی با جنسیت مشخص استفاده می‌شود. استفاده از هورمون IBA و سیستم مه‌پاشی، ریشه‌زایی را تسهیل می‌کند. از ریزازدیادی نیز برای تکثیر کهن‌دار استفاده می‌شود

پرورش ژینکو به منظور تولید بذر

مهمترین منطقه تولید بذر ژینکو در چین است. در این نهالستان‌ها، آبیاری زیاد، کوددهی، سرزنی، حلقه برداری، هرس، بازجوان‌سازی درختان مسن، گرده افشانی مصنوعی، پیوند شاخه‌های گل‌دهنده نر روی درخت ماده، سبب ازدیاد بذردهی می‌شود.

پرورش کهن‌دار به منظور تولید برگ

ژینکو به‌طور اختصاصی به منظور تولید برگ، برای استخراج مواد مؤثر از سال ۱۹۸۰ کشت می‌شود. نهالستان‌ها برای برداشت برگ ژینکو ابتدا در فرانسه تأسیس شدند و بعد در سومتر، جنوب کارولینا کشت وسیعی انجام گرفت. در سومتر ۲۵۰۰۰ درخت در هر هکتار وجود دارد که به فاصله ۴۰ سانتیمتری از هم در ردیفهایی به فاصله یک متر کشت شده‌اند. برای ۴۰۰ هکتار نهالستان در سومتر، این مقدار به ده میلیون درخت در هکتار می‌رسد. از سال ۱۹۹۰ پرورش دهندگان چینی به سرعت افزایش یافتند. وسعت کل کشت در چین در حدود ۵۰۰۰ هکتار است.

ساختمان و الگوی نهالستان‌های پرورش برگ

در مقایسه با نهالستان‌های پرورش بذر تراکم در نهالستان‌های پرورش برگ به‌طور وسیعی افزایش یافته‌است. باغهای معمولی ۱۵۰ تا ۶۷۰ گیاه در هکتار دارند، در حالی که در نهالستان‌های پرورش برگ از الگوی کشت متراکم استفاده می‌شود و بیش از ۲۰۰۰۰ گیاه (در کشورهای جنوبی) یا بیش از ۹۰۰۰۰گیاه در هر هکتار (در نهالستان‌های چین) وجود دارد. فاصله بین گیاهان و ردیفها ۱۰۰*۵۰ یا ۵۰*۵۰ سانتی‌متر است. درختان با اعمال هرس سنگین کوتاه نگه داشته‌می‌شوند تا برداشت مکانیزه براحتی صورت گیرد، به‌طوری‌که گیاه در سال دوم بعد از کاشت، از ۵۰ سانتیمتری بالای سطح زمین بریده می‌شود و در سال سوم، چهارم و پنجم به ترتیب از ارتفاع ۷۰، ۹۰ و ۱۱۰ سانتیمتری قطع می‌شود. در سال ششم بعد از کاشت، گیاه از ارتفاع ۱۰ سانتیمتری بالای سطح زمین بریده می‌شود و این سیستم هرس ادامه می‌یابد. به‌طورکلی، یک تولید خوب از نهالستان مناسب ۳ یا ۴ تن برگ خشک شده در هکتار است (۴، ۵). فرآوری برگ

برگهای تازه برداشت شده ژینکو، در حدود ۷۵ درصد رطوبت دارند و با عبور از خشک کن، رطوبت برگ‌ها به۱۲ درصد کاهش می‌یابد. روی برگ‌های خشک شده تحلیل شیمیایی میکروبیولوژیکی و میکروسکوپی انجام می‌شود تا حضور عناصر سنگین و آلودگی‌ها، آفلاتوکسین و سایر ترکیبها ارزیابی شود. عصاره در یک فرایند چند مرحله‌ای، استاندارد می‌شود تا از نظر غلظت به سطح مطلوبی برسد. عصاره برگ ژینکو تقریباً به نسبت۶۷:۱–۳۵ (۶۷–۳۵ کیلوگرم برگ خشک شده برای تولید یک کیلوگرم عصاره) غلیظ می‌شود. به‌طور کلی ۲۷ مرحله استخراج و دو هفته وقت مورد نیاز است که از ۵۰ کیلوگرم برگ، یک کیلوگرم عصاره بدست بیاید .

تکثیر گیاه

تکثیر گیاه به دو روش جنسی و رویشی (غیرجنسی) امکان پذیر است.

تکثیر جنسی: تکثیر جنسی درخت جینکو توسط بذر صورت می گیرد. بذرهای جینکو در فصل پاییز برداشت شده و با گذشت زمان از قوه نامیه آنها به شدت کاسته می شود. به طوری که، یک سال پس از برداشت، قوه نامیه آنها به شدت کاهش یافته و حتی به صفر نیز می رسد.

پوشش سخت بذر یکی از عوامل کاهش شدید قوه نامیه آن است. لذا قبل از کاشت بذر، باید با انجام تیمارهای مناسب قوه نامیه آنها را افزایش داد. این عمل در طبیعت که پراکنش بذر توسط حیوانات و پرندگان انجام می شود به صورت طبیعی انجام می گیرد.

در این صورت پوشش بذر پس از عبور سیستم گوارشی این موجودات نرم شده و بلافاصله پس از دفع آماده سبز شدن می گردد.

تیمارهای بذر عمدتا شامل سرمادهی (چینه سرمایی) و خراش دهی می باشند.

تیمار سرمادهی: پوشش گوشتی بذور جمع آوری شده را با غوطه ور سازی در آب گرم، له کرده و پس از چند بار شستن و آبکشی، آنها را از میوه جدا می نمایند. سپس، آنها را به همراه خاکی مخلوط از پیت ماس (به مقدار 80 درصد) و ماسه (به مقدار 20 درصد) در درون کیسه های پلی اتیلنی ریخته و پس از مرطوب کردن آنها در کیسه را بسته و به مدت دو ماه در دمای 3 تا 5 درجه سانتی گراد قرار می دهند. به جای پیت ماس و ماسه می توان از مخلوط پرلیت، ورمی کولیت، حوله مرطوب و یا از خزه اسفاگنوم استفاده کرد.پس از تیمار سرمادهی، بذرها را باید در عمق 5/2 سانتی متری خاک گلدان کشت کرد. چنانچه بذرها در زمین خزانه کشت شوند عمق 5 تا 8 سانتی متری برای کشت آنها مناسب تر است.

تیمار خراش دهی: پس از خیساندن بذرها درون آب به مدت 24 ساعت، با استفاده از کاغذ سمباده یا با ایجاد شکاف روی پوسته بذر، آنها را برای کشت باید آماده کرد. اگر خراش دهی پس از تیمار پینه سرمایی مرطوب صورت گیرد قوه نامیه بذرها تا 90 درصد افزایش می یابد.

اواخر زمستان تا اوایل بهار زمان مناسبی برای کشت بذور تیمار شده جینکو است. در این روش سه تا پنج بذر تیمار شده را باید داخل گلدان های مناسب به عمق 5/1 تا 25 سانتی متر قرار داده و روی آنها را با ماسه نرم پوشاند. سپس آنها را درون شاسی سرد و در معرض نور غیر مستقیم خورشید قرار داد. با آبیاری منظم گلدان ها با روش مه پاش بذرهای تیمار شده پس از 10 تا 12روز سبز می شوند.

دانهال ها را باید به زمین اصلی منتقل کرد. برای تولید انبوه برگ به منظور مصرف در صنایع دارویی اقدام به کشت متراکم دانهال ها در زمین اصلی می شود. در این صورت توصیه می شود 25000 دانهال در هر هکتار زمین کشت شود.

تکثیر رویشی: تکثیر رویشی (غیر جنسی) جینکو را با ریشه دار کردن قلوه های سبز نیمه خشبی صورت می گیرد. تکثیر رویشی جینکو در مقایسه با تکثیر جنسی ساده تر و اقتصادی تر است. با استفاده از این روش می توان از جنسیت گیاه تکثیر شده نیز مطمئن شد. اواخر – اوایل تیرماه زمان مناسبی برای تهیه قلمه های سبز نیمه خشبی به طول 15 تا 20 سانتی متر از پایه مادری است. اگر قلمه ها از ساقه های یک ساله تهیه شوند، توصیه می شود طول قلمه ها 15 تا 30 سانتی متر باشد. به منظور تسریع در عمل ریشه زایی قلمه ها، باید آنها را با هورمون ایندول بوتیریک اسید (به میزان 50 پی پی ام) تیمار و سپس در بسترهای مخصوصی که برای این منظور تهیه شده و امکان آبیاری به صورت مه پاش را  دارد کشت کرد. قلمه ها در شرایط مناسب پس از 30 روز ریشه دار می شوند.

پیوند زدن و خوابانیدن از روش های دیگر تکثیر رویشی درخت جینکو است. همچنین در بسیاری از کشورها این گیاه را از طریق کشت بافت و سلول در آزمایشگاه تکثیر و سپس به زمین اصلی منتقل می کنند.

رشد جینکو در 5 الی 6 سال، پس از سبز شدن بذر یا انتقال قلمه به زمین اصلی کم و بیش سریع است لیکن چندین دهه زمان نیاز است تا ارتفاع درخت به 30 متر برسد.

مراقبت و نگهداری

هنگام رویش نهال هادر خزانه، آبیاری منظم آنها و همچنین افزودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز به خاک ضرورت دارد. در این صورت نهال هایی سالم و قوی حاصل می شود.

پس از انتقال نهال ها به زمین اصلی با تعبیه قیم های مناسبی پای هر گیاه از رشد مستقیم آنها باید مطمئن شد. درختان جوان باید چند بار هرس شوند تا تاج درخت شکل مناسب را به خود بگیرد. درختان بالغ نیازی به هرس ندارند. ابیاری منظم و به موقع نهال ها نیز پس از انتقال به زمین اصلی ضرورت دارد. هنگامی که ارتفاع گیاهان به شش متر رسید با انجام آبیاری معمولی ( با توجه به شرایط اقلیمی محل) می توان نیاز ابی درختان را تامین کرد.

ریشه های اکثر درختان جینکو با یک نوع قارچ زندگی همزیستی دارد. قارپ مذکور نقش مهمی در جذب فسفر و سایر مواد و عناصر خاک دارد. جینکو یکی از درختانی است که بیشترین مقاومت را در مقابل آفات و بیماری ها از خود نشان می دهد. به طوری که، تاکنون آفت یا بیماری خاصی روی این گیاه گزارش نشده است. نتایج یک بررسی در ژاپن نشان می دهد که از مجموع 344 گونه آت مشاهده شده روی درختان و گیاهان زینتی مناطق مورد مطالعه فقط 6 گونه از آنها روی جینکو مشاهده شده اند.

آفت های عمده جینکو متعلق به گروه پولکداران است. از مشخصات این دسته از حشات، وجود پولک هایی روی بال های آنهاست که با دست بر طرف می شوند. مهمترین آنها را فاسوس اسکرسنز، هولکوسروس ویکاریوس و ستورا پوستورناتا می باشد. اگر چه محققین معتقدند برگ های این درخت به علت دارا بودن برخی ترکیب های شیمیایی نه تنها جذابیتی برای بسیاری از آفات ندارند بلکه برای آنها می تواند سمی و مرگ آور باشندو

بعضی از محققین معتقدند وجود ماده جینکولیدآ در برگ ها عامل بازدارنده تغذیه برگ ها توسط لارو پروانه کلم است.

تحقیقات نشان می دهد عصاره های الکلی تهیه شده از ریشه درخت جینکو به خاطر وجود مادی نطیر اسید اگزالیک و اسید مالیک به شکل بارزی کرم ساقه خوار ذرت را کنترل می کند.

بیماری لکه برگی که عامل آن قارچ فیلوستیکاتا جینکو می باشد می تواند درختان را آلوده کند. گونه های پلی پوروس می تواند سبب پوسیدگی تنه، پوسیدگی ریشه و پوسیدگی قلب شوند.

برخی از نماتد ها می تواند سبب پوسیدگی ریشه شوند.

برداشت محصول

همان طور که گفته شد زمان برداشت برگ های جینکو نقش بسیار مهمی در کمیت و کیفیت مواد موثره آنها دارد. برگ ها در اواخر تابستان بیشترین مقدار ترپن ها را دارا هستند.

در حالی که در فصل پاییز (هنگامی که زرد رنگ می شوند) از بیشترین مقدار ترکیب های فلاونوئیدی برخوردارند.

برگ ها معمولا توسط کارگران و با دست چیده می شوند. در برخی از کشورها شاخه های درخت را با قیچی های بزرگی بریده سپس برگ ها را از آنها جدا می کنند. این روش برای برداشت برگ مناسب نیست زیرا سبب کاهش شدید عملکرد برگ در سال های بعد می شود.

برگ ها را پس از برداشت باید خشک کرد. چنانچه برای خشک کردن برگ ها از هوای ازاد استفاده شود با زیر و رو کردن برگ ها باید امکان خشک شدن مناسب آنها را فراهم کرد. چنانچه از خشک کن های الکتریکی استفاده شود دمای 50 تا 60 درجه سانتی گراد مناسب یوده و سبب یکسانی در خشک شده برگ ها می شود.

برگ های خشک شده جینکو جاذب الرطوبه هستند لذا باید در جای خشک، خنک و تاریک نگهداری شوند.

نام علمی :

Evening primrose

تیره ی :

Oenotheraceae

گیاهشناسی

گل مغربی گیاهی علفی ، دوساله و متعلق به تیره ی گل مغربی است . منشا این گیاه شمال آمریکا گزارش شده است . لیکن بذر آن به اروپا و اسیای صغیر منتقل و کشت گردیده است . براساس برخی منابع خودرو گل مغربی نیز خاصیت دارویی دارد . درسال اول رویش این گیاه ، تنها برگهای طوقه ای بیضی شکل و کم و بیش کشیده ظاهر میشود . پس از گذراندن سرمای زمستان و در سال دوم گیاه به ساقه رفته و گل تولید میکند . ارتفاع گیاه گل مغربی در سال دوم رویش متفاوت و بین 100 تا 200 سانتی متر است . ساقه نیز از انشعابهای زیادی برخوردار میشود . برگها ساده ، کشیده و دارای یک رگبرگ اصلی بوده . و حاشیه ی برگها صاف و قسمت تحتانی آن پوشیده از کرکهای بسیار ظریف است . برگها بصورت متناوب روی ساقه قرار میگیرند و از دمبرگ کم و بیش طویلی نیز برخوردارند . برگهای ناحیه ی پایینی ساقه بزرگتر از برگهای قسمت انتهایی ساقه میباشند . سطح برگها و دمبرگ از پرزهای ظریفی پوشیده شده است . ریشه به رنگ سفید مات و کم و بیش ضخیم است که بصورت مستقیم در خاک فرو میرود . ریشه کم و بیش منشعب است .

گیاهان بسته به زمان ، مکان و روش کشت از اواخر خرداد یا اواخر تیر ماه به گل میروند . گل به طول 4/5 تا 5 سانتی متر توسط دمگل نسبتا طویل به ساقه متصل میشود . گلهای این گیاه دو جنسی بوده و اجزاء گل مضربی از 4 میباشد . گل شامل 4 کاسبرگ که پوشیده از کرکهای ظریف است ، 4 گلبرگ زرد رنگ ، 8 پرچم و کلاله ی چهارلبه بوده که توسط خامه ای به طول 3 تا 17 سانتی متر به مادگی متصل است . میوه ی گل مغربی براق و به شکل کپسول به طول 3 تا 5 سانتی متر و به ضخامت 5 تا 7 میلیمتر بوده و کم و بیش پهن است . میوه های رسیده به رنگ قهوه ای مایل به سرخ است . دانه ها نیز به رنگ قهوه ای تیره ، گوشه دار و نامنظم هستند . سطح دانه ها برجسته و زبر است . ضخامت دانه ی رسیده 1 تا 1/4میلی متر و طول آن به 1/5 تا 2 میلیمتر میرسد . وزن هزار دانه 0/4 تا 0/8 گرم است . بذر گل مغربی 4 تا 5 سال از قوه ی رویشی مناسب برخوردار است . بذور 10 تا 25 روز بعد از کشت سبز میشوند . باتوجه به شرایط اقلیمی محل رویش ، برگهای طوقه ای 40 تا 60 روز پس از سبز شدن ظاهر میشوند . میوه ها از اواخر مرداد سال دوم رویش میرسند . میوه های رسیده شکافته شده و دانه ها به اطراف پراکنده میشوند که این خود سبب کاهش عملکرد دانه میشود . با اصلاح این گیاه و تولید ارقامی مانند «پاول» و «کانستبل» ریزش دانه ها را به حداقل رسانده اند .

مواد مؤثره

دانه ی گل مغربی حاوی 15 تا 20 درصد روغن است . مهم ترین اسیدهای چرب روغن دانه را اسید لینولئیک ( 28 تا 33 درصد ) ، اسید آلفا_لینولئیک ( 26 تا 29 درصد ) ، اسید اولئیک ( 10 تا 16 درصد ) ،اسید گاما لینولنیک ( 7 تا 10 درصد ) ، اسید پالمتیک ( 5 تا 6 درصد ) و اسید استئاریک ( 1 تا 2 درصد ) تشکیل میدهند .

برگهای گل مغربی حاوی ترکیب های قندی ، اونوترین ، کامفرول کوئرسیتین می باشد . (1) گلها نیز حاوی مواد رنگیزه ای زرد است .

خواص دارویی

مواد مؤثره ی موجود در این گیاه برای معالجه ی برخی نارسایی های مربوط به گردش خون ، درمان سندروم پیش از قاعدگی ، حساسیت های پوستی و مداوای برخی بیماریهای مربوط به قلب و عروق مورد استفاده قرار میگیرد . روغن دانه ی گل مغربی خاصیت انتی اکسیدانی داشته و در تهیه و تولید پروستاگلاندینها بسیار مؤثر است .

نیازهای اکولوژیکی

گیاه گل مغربی در اقلیمهای مختلفی میروید و به خشکی مقاوم است . اگرچه بذر این گیاه در دمای 8 تا 10 درجه ی سانتی گراد جوانه میزند ولی دمای مطلوب برای جوانه زنی بذر گل مغربی 16 تا 20 درجه ی سانتی گراد است . این گیاه در مرحله ی تشکیل برگهای طوقه ای به سرما بسیار مقاوم است و دچار سرمازدگی نمیشود . گلها در مرحله ی تشکیل به دمایی بین 20 تا 25 درجه ی سانتی گراد نیاز دارند ولی درجه حرارتهای بالاتر هیچگونه آسیبی به گلها وارد نمیکند . درجه حرارتهای بالا در زمان تشکیل میوه نقش مؤثری در افزایش مواد مؤثره ی گیاه دارد . چنانچه در مرحله ی تشکیل میوه هوا سرد شود و درجه حرارت کاهش یابد ، کمیت و کیفیت مواد مؤثره ی موجود در دانه ها نیز به شدت کاهش می یابد . گل مغربی را در هر نوع خاکی میتوان کشت کرد ، ولی کشت در خاکهای لومی_شنی حاصلخیزی که از مقادیر مناسبی کلسیم برخوردار باشند ، افزایش عملکرد محصول را در پی خواهد داشت . این گیاه به غرقابی حساس است ، ازین رو خاک باید از زهکشی مناسب برخوردار باشد .

تناوب کاشت

گل مغربی دوسال در یک زمین باقی می ماند . ازین رو به تناوب کشت حساس نبوده و میتوان آن را با هر گیاهی به تناوب کشت کرد . بطور کلی دو تا چهار سال پس از برداشت می توان دوباره گل مغربی را در همان زمین کشت کرد .

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

گل مغربی در طول رویش به مواد و عناصر غذایی خاصی نیاز ندارد . عده ای از محققین اظهار میدارند ، کشت این گیاه در خاکهایی که حاوی 3 تا 5 درصد هوموس هستند نقش مؤثری در عملکرد دانه و کمیت و کیفیت مواد مؤثره ی آن دارد . کودهای حیوانی نیز در افزایش عملکرد این گیاه نقش مهمی دارند . توصیه میشود به زمین هایی که گل مغربی کشت میشود 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسیدفسفر اضافه شود .

آماده سازی خاک

چون گل مغربی بذر کوچکی دارد . لذا آماده کردن زمین زراعی و نهیه ی بستر مناسب برای بذر اهمیت بسیاری دارد . پس از برداشت محصول سال قبل ، افزودن کودهای حیوانی و شیمیایی مورد نیاز گیاه به زمین به زمین و انجام شخم متوسط در فصل پاییز ضروری است .

فصل بهار نباید از وسایلی استفاده شود که سبب تبخیر و کاهش رطوبت خاک گردد . در فصل بهار زمین را باید کاملا هموار کرد ، زیرا وجود پستی و بلندی ، سبب آب ایستایی می شود که برای گیاهان مضر میباشد .

تاریخ و زمان کاشت

در رابطه با تاریخ کشت گل مغربی موارد مختلفی بیان شده است . در برخی کشورها اواخر تابستان ( شهریور ) آن را کشت یکنند که در این حالت فاصله ی دو بوته در طول ردیف 15 تا 30 سانتی متر مناسب است . برخی کشت گل مغربی را اواخر پاییز ( اواخر آبان _ اوایل آذر ) توصیه می کنند . کشت بذر گل مغربی اواخر پاییز سبب سبز شدن آنها در اوایل فصل بهار می شود . قوه نامیه ی بذور کشت شده در پاییز ، به علت طی کردن فصل سرد زمستان افزایش یافته و تعداد بیشتری از آنها سبز می شوند . دربعضی کشورها نیز اویل بهار اقدام به کشت بذر گل مغربی در زمین اصلی میکنند .

فاصله ی ردیف ها در موارد ذکر شده 45 تا 70 سانتی متر و عمق کشت بذر 0/5 تا 1 سانتی متر مناسب است . در هر متر طول ردیف باید 180 تا 220 بذر قرار گیرد . برای هر هکتار زمین به 2 تا 3 کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است .

روش کاشت

کاشت گل مغربی توسط بذر و مستقیما در زمین اصلی صورت میگیرد . از آنجا که بذرهای این گیاه کوچک هستند ، بهتر است بوسیله ی ماشین های مخصوص و در فواصل مناسب کشت شوند . انجام غلطک مناسب پس از کاشت جهت تسریع در جوانه زدن بذرها ضرورت دارد . پس از کشت انجام آبیاری به منظور تامین رطوبت لازم برای جوانه زنی ضروری است .

مراقبت و نگهداری

تراکم بیش از حد گیاهان کشت شده به طور بارزی سبب کاهش عملکرد محصول می شود . از این رو توصیه می شود گیاهان در فصل بهار و در مرحله ی 6 تا 8 برگی طوری تنک شوند تا در هر متر طول ردیف 5 تا 8 بوته قرار گیرد . در سال اول رویش گیاهان از رشد و نمو کندی برخوردارند . ازین رو وجین علفهای هرز ضرورت دارد . تا قبل از پوشیده شدن فواصل بین ردیف ها توسط گیاهان می بایست یک الی دو بار اقدام به وین مکانیکی علف های هرز نمود .

برداشت محصول

گیاهانی که اواخر تابستان یا اواخر پاییز کشت شده باشند در سال بعد به گل رفته و دانه ی آنها از اواسط تابستان (اواخر مرداد) بتدریج میرسند . گیاهانی که اوایل بهار کشت شده باشند ، محصول آنها از اواخر تابستان (اواخر شهریور) سال بعد رسیده و آماده ی برداشت می شوند . محصول گل مغربی به دو روش یک مرحله ای و دو مرحله ای برداشت میشود .

برداشت یک مرحله ای : در سطوح وسیع کشت معمولا در یک مرحله اقدام به برداشت محصول دانه ی گل مغربی می کنند . برداشت یک مرحله ای بوسیله ی ماشین مخصوص برداشت دانه صورت میگیرد . در بعضی از کشورها به منظور تسریع در برداشت محصول و همچنین کاهش کلش و خاشاک  محصول ، از محلول شیمیایی رگلون استفاده می کنند . هنگامیکه میوه ها رسیده و شروع به باز شدن می کنند مقدار 3 تا 4 لیتر در هکتار رگلون را روی گیاهان میپاشند تا برگهای آنها ریزش کنند . پس از ریزش با استفاده از ماشین برداشت در یک مرحله محصول را برداشت مینمایند . محصولی که در یک مرحله برداشت میشود 60 تا 80 درصد تمیز و فاقد اضافات بوده و میزان رطوبت آن به 15 تا 30 درصد میرسد . پس از برداشت آنها را بوجاری کرده و دانه ها را خشک میکنند بطوریکخ میزان رطوبت آن به 10 تا 11 درصد برسد .

برداشت دو مرحله ای : در سطوح کوچک کشت ، محصول گل مغربی را در دو مرحله برداشت میکنند . در مرحله ی اول هنگامی که دو تا سه کپسول شروع به رسیدن کرد گیاهان از سطح زمین برداشت میشوند . سگس چنانچه هوا خشک و غیر بارانی باشد ، آنها را روی زمین و اگر هوا مرطوب و بارانی باشد آنها را زیر پوشش قرار میدهند . میوه ها با توجه به شرایط اقلیمی منطقه 10 تا 20 روز بعد میرسند . در مرحله ی دوم محصول برداشت شده را بوجاری میکنند و پس از خارج کردن دانه ها آنهارا بسته بندی میکنند . میزان عملکرد دانه ی گل مغربی بسیار متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش ، رقم گیاه و روش برداشت محصول دارد . عملکرد دانه معمولا بین 300 تا 1000 کیلوگرم در هکتار است .

مقالات مرتبط

فواید باورنکردنی روغن گل مغربی (Evening Primrose Oil) 

روغن گل مغربی و خواص آن برای درمان آکنه

کپسول نرم باریج EPO روغن گل مغربی ۱۰۰۰ میلی گرمی باریج اسانس ۳۰ عدد

آکواپونیک با نام لاتین: Aquaponics علم جدیدی شامل ترکیب آبزی پروری و پرورش گیاهان در آب است.در یک سیستم آکواپونیک از پساب ماهی به عنوان کود آلی برای گیاه استفاده و آب تصفیه شده توسط گیاه نیز به استخر پرورش ماهی یا سایر آبزیان منتقل میشود.آکواپونیک از تلفیق سیستم پرورش ماهی مدار بسته با سیستم گلخانه ای هیدروپونیک ایجاد می شود.

در سیستم های مدار بسته پرورش ماهی به مرور زمان غلظت برخی از مواد آلی زیاد می شود که برای آبزیان مضر است، ولی همین مواد آلی غذای اصلی گیاهان می باشد و با هدایت آب در سیستم های هیدروپونیک به مصرف گیاهان می رسد. این فرایند نیاز های اصلی گیاهان برای رشد و نمو را تامین می کند و در عین حال آب توسط گیاهان تصفیه شده و به سیستم پرورش ماهی برگشت داده می شود.در این سیستم مواد دفعی ماهی که عمدتا ترکیبات نیتروژندار از قبیل آمونیاک، و ترکیبات غیر نیتروژنی مثل فسفر میباشند بوسیله گیاه جذب شده و از آب حذف میشوند.

در آکواپونیک عناصر غذایی موجود در آب استخر پرورش ماهی به عنوان کود در سیستم هیدروپونیک و در بستر گیاهان مصرف می‌شود و این عمل برای ماهی نیز سود دارد چون تجمع مواد تولید شده ناشی از تجزیه بقایای گیاهان و میکروارگانیسم‌ها در بستر استخر و ترکیبات ازته و فسفر ناشی از تغذیه ماهیان در آب تجمع یافته و عامل محدود کننده شرایط زیست ماهیان می‌شود.

آب یا پساب حاصل از پرورش ماهیان به عنوان یک منبع کودی آلی است. محصولات تولیدی در چنین سیستمی به عنوان محصول سالم و ارگانیک شناخته می‌شوند و در فروش و بازاریابی ماهیان و گیاهان تولید شده نقش مهمی دارد، ضمن این که از یک واحد تولیدی، دو نوع محصول تولید می‌شود و در مناطق خشک و نیمه‌خشک که با کمبود آب مواجه هستند آکواپونیک نقش مهمی داشته و مدلی برای کشاورزی پایدار است.

بیشتر بدانیم:

• سیستم های آکواپونیک در کشور های پیشرفته با سرعت زیادی در حال گسترش می باشد و واحد های بسیار زیادی از پروژه های موفق در سال های اخیر اجرا و به بهره برداری رسیده اند، در سیستم آکواپونیک که برای تحقق ایده کشاورزی پایدار در زمینه آبزی پروری ارائه شده بود به مرور زمان تعداد گونه های گیاهی در کشت آکواپونیک افزایش یافت و همراه آبزیان به عنوان محصول اصلی کشت در سیستم هایآکواپونیک قرار گرفت.
• در کشور هایی مانند ایران که از منابع آبی کمی برخوردار می باشد استفاده بهینه تر از منابع آبی امری اجتناب ناپذیر می باشد، تولید محصولات ارگانیک در سیستم آکواپونیک با کمترین اتلاف آب همراه می باشد، از این رو از سیستم آکواپونیک به عنوان بهترین گزینه برای کشاورزی پایدار نام می بریم.
• سیستم های آکواپونیک بخاطر افزایش راندمان و کاهش هزینه های تولید و نیز عدم ایجاد آلودگی های زیست محیطی مورد توجه کشاورزان و جامعه علمی قرار گرفته است، آکواپونیک استفاده از کود های شیمیایی در کشاورزی را به صفر یا حد اقل می رساند.
• از لحاظ تعادل شیمیایی خاک نیز مصرف بی رویه و نامتعادل کودهای فسفاته در بعضی از مزارع زیان آور بوده است درحالیکه با افزایش ازت و تسریع رشد گیاهان نیاز به سایر عناصر غذایی گیاه در خاک مانند پتاسیم ، آهن و روی افزایش می یابد .

مزایای استفاده از سیستم آکواپونیک:

• امکان تولید گیاهان و آبزیان در مناطق کم آب
• توان تولید یکسان با مصرف ۲% آب مورد نیاز در سیستم های سنتی
• کاهش نیروی کارگری
• مصرف کود ارگانیک و تولید محصول ارگانیک
• افزایش تولید با استفاده از کود طبیعی ماهی
• کاهش اتلاف انرژی با ترکیب کشت
• افزایش تولید در واحد سطح در سیستم های کشت طبقه ای
• قابل اجرا در مکان های نزدیک به بازار فروش و کاهش هزینه های نقل و انتقال
• عدم نیاز به استفاده از علف کش ها و آفت کش ها شیمیایی
• محیط کشت و محصولات بسیار تمیز نسبت به محیط های کشت خاکی
• کم هزینه ترین روش برای حذف مواد آلی مراکز پرورش آبزیان
• امکان تولید خارج از فصل
• سیستم آکواپونیک بهترین گزینه برای تولید گیاهان ارگانیک در سیستم های گلخانه ای می باشد
• در آکواپونیک، گیاهان عناصری را تغذیه می کنند که باید در سیستم آبزی پروری فیلتر شود، و فیلتر کردن آنها هزینه بر هست.
• نیاز به مخلوط کردن عناصر غذایی را از بین می برد.
• آکواپونیک تغذیه آلی گیاه است.
• با حذف خاک بیماریهای خاکی حذف می شود.
• مصرف آب بسیار پایین بوده و علف هرزی وجود ندارد که آب را جذب کند.
• در آکواپونیک می توان گیاه را بسیار متراکم کشت کرد.
• در تراکم بالای ماهی، گیاه خیلی سریع رشد و نمو می کند.
• حشره کش و علف کش در سیستم آکواپونیک استفاده نمی شود و محصول نهایی سالم است.
• در سرتا سر سال امکان تولید در سیستم آکواپونیک وجود دارد.
• تولید متراکم پروتئین ماهی امکانپذیر است.
• کاهش سرمایه گذاری برای هر کدام از سیستمهای هیدروپونیک و آبزی پروری بطور جداگانه.
• مصرف آب برای سیستم کشت آکواپونیک یک درصد آبی است که برای تولید ماهی در سیستم های معمولی لازم است.
• چنین سیستمی با نیاز آبی بسیار پایین، در مناطق خشک و نیمه خشک که تقاضای سبزی و ماهی تازه در آنجا بالاست قابلیت کاربرد بالائی دارد.
• محصول سبزی آلی و عاری از آفت کش و ماهی تازه میتواند به قیمت خوب مخصوصاً در ماه های زمستان در نواحی شهری به فروش برسد.
• بسترهای هیدروپونیک می توانند بعنوان فیلتر زیستی عمل کنند.

معایب آکواپونیک

1. مخزنها جای زیادی می گیرند و سنگین هستند.
2. اگر در زمستان استفاده شوند آب مخزنها باید گرم شوند.
3. قرار گرفتن مخزنها در داخل ساختمان باعث مرطوب شدن محل می شود.
4. برخی ماهیها نیاز به تخصص بالایی برای پرورش دارند.
5. هزینه نصب، راه اندازی و نگهداری بالاست.

آشنایی با طرح توجیهی آکواپونیک ( Aquaculture )

انواع آکواپونیک

1. آکواپونیک خانگی (مقیاس کوچک):
   این روش دارای یک مخزن پرورش ماهی به ظرفیت ۱۰۰۰ لیتر (۱ متر مکعب آب و سطح بستر کشت گیاهان به مساحت ۳تا۴متر مربع می باشد. این واحد پرورش در بسیاری از نقاط دنیا مورد استفاده قرار می گیرد.
2. آکواپونیک خانگی :
3. آکواپونیک تجاری و نیمه تجاری:
   در این روش مساحت زیر کشت سیستم بیش از ۵۰۰ متر مربع بوده و سیستم مجهز به گل خانه جهت تولید محصولات می باشد.
4. آکواپونیک تجاری و نیمه تجاری :

5. فرایند آکواپونیک :

1- چرخه ازت:

مهمترین عمل بیولوژیک در آکواپونیک فرایند نیتروفو کاسیون (nitrification) است. ازت یکی از عناصر اصلی در ساختار بدن حیوانات است , و در اثر کاهش یا افزایش آن فرآیند رشد دچار اختلال می گردد. ازت در اسیدهای آمینه، پروتئین، آنزیم ها و زنجیره های انتقال انرژی نقش بسزایی دارد.

همچنین نیتروژن مهم ترین عنصر در ساختار گیاهان است. نیتروژن به صورت گاز به میزان ۷۸درصد در جو وجود داشته اما این میزان به صورت مولکول ازت (N2) که غیر قابل جذب توسط گیاهان است می باشد. برای اینکه ازت توسط گیاهان قابل جذب گردد باید تبدیل شود که به این فرایند تثبیت ازت می گویند.

در این فرایند در طبیعت ازت بوسیله باکتریها با هیدروژن یا اکسیژن ترکیب شده و ترکیب شیمیایی جدیدی به فرم آمونیاک (NH3) غیر قابل جذب و آمونیوم (NH4 ) و نیترات (NO3) که توسط گیاهان به راحتی قابل جذب است ایجاد می گردد.

پسماندهای حاصل از فعالیت حیوانات منبع عظیمی از آمونیاک را در اختیار ما قرار می دهد. سایر مواد آلی موجود در طبیعت همانند بقایای حیوانات و گیاهان توسط قارچها و باکتریها شکسته شده و به ازت تبدیل می شوند. این فرایند متابولیسم آمونیاک و تبدیل آن به شکل قابل جذب که بوسیله گروهی از باکتریها صورت می گیرد .

برای سیستم آکواپونیک مهم بوده و این باکتریها را باکتریهای نیتریفیکاسیونی می نامند. در ابتدا این باکتریها آمونیاک را به نیتریت (NO2) و در نهایت به نیترات (NO3) تبدیل کرده و گیاهان به راحتی نیترات را توسط ریشه های خود جذب می نمایند.
NH3-> No2 ->No3

2 – گیاه چگونه ازت را جذب می کند؟

ازت توسط گیاهان به دو شکل نیتروژن آمونیاکی (+NH4 همان آمونیوم) و نیتروژن نیتراتی (-No3) قابل جذب می باشد. نیتروژن آمونیاکی مهمترین شکل نیتروژن برای تغذیه گیاهان است. البته لازمه تحلیل نیتروژن نیتراتی این است که این ماده بتواند پس از جذب احیاء شود و به صورت آمونیوم در آید و این عمل تنها در سلول های گیاهان عالی، جلبک ها، بعضی از قارچها و همچنین عده ای از باکتری ها می تواند صورت گیرد.

در بسیاری از گونه ها رجحان یکی از دو شکل نیتروژن بر دیگری با سن، شرایط کشت و مخصوصا PH محیط تغییر می کند. بطور کلی گیاهان جوان یون آمونیوم (+NH4) را بر نیترات (No3) ترجیح داده و آنرا بهتر از نیترات جذب و بیشتر از آن مصرف می کنند .

این حالت در گوجه فرنگی، ذرت، برنج و …. دیده می شود و نیشکر و پنبه از این قاعده مستثنی هستند. همچنین PH محیط در جذب ترکیبات نیتروژنی نقش موثری دارد بطوری که پایین آوردن PH باعث جذب و تحلیل نیتراتها می شود و در صورتی که بالا رفتن آن باعث جذب یونهای آمونیوم می گردد.

در سیستم آکواپونیک چون هر دو فرم ازت (آمونیاکی و نیتراتی) در محیط آب وجود دارد لذا گیاه بسته به شرایط رشد و محیطی توانایی جذب هر دو شکل را داشته و از تجمع آمونیاک در حوضچه پرورش ماهی جلوگیری می نماید.

3 – بیوفیلتر چیست ؟

بیوفیلتر محلی است که در آن باکتریها فرایند نیتری فیکاسیون را انجام داده و برای هر واحد آکواپونیک لازم و ضروری است.

دو گروه از باکتریها در بیوفیلتر در حال فعالیت هستند:

1. باکتریهایی که فرایند اکسیداسیون آمونیاک را انجام میدهند (AOB)
2. باکتریهایی که فرایند اکسیداسیون نیتریت را انجام می دهند (NOB)

این دو گروه متابولیسم آمونیاک را بصورت زیر رهبری می کنند:

1. باکتریهای AOB آمونیاک را به نیتریت (NH3 -> NO2)
2. باکتریهای NOB نیتریت را به نیترات (NO2 -> NO3)

باکتریهای نیتروزومونانس (nitrosomonans) اغلب به گروه AOB و باکتریهای نیتروباکتر (NITROBACTER) به گروه BNO تعلق دارد.

تعادل شرایط محیطی آکواپونیک

واژه تعادل (balancing) توصیف کننده تمامی اقداماتی است که پویایی اکوسیستم آکواپونیک شامل ماهی، گیاهان و باکتری وابسته به آن می باشد. در واقع بیانگر تعادل بین مقدار ماهی ، تعداد گیاه و اندازه بیوفیلتر ( به معنی مقدار باکتری ) است.

4 – چگونه تعادل نیترات برقرار کنیم

تعادل در سیستم آکواپونیک می تواند بوسیله یک ترازو که مقیاس، وزن غذای ماهی و گیاهان که بصورت دو بازوی این ترازو عمل می کنند بیان شود و باکتریهای نیتروفیکاسیون شاخص تعادل این سیستم می باشند و در نتیجه لازمه تعادل در یک واحد آکواپونیک فعال بودن باکتریها و موازنه بین گیاه و ماهی بعنوان بازوهای سیستم می باشد.

5 – تعادل غذا دهی به گیاه و ماهی

نسبت نرخ خوراک در مجموع به ۳ عامل مهم بستگی دارد . مقدار غذای روزانه بر حسب گرم، نوع گیاه ( رویشی، میو ای) و میزان مساحت سطح کشت بر حسب متر مربع. این نرخ بر حسب مقدار غذای روزانه به سطح کشت بیان می گردد.

همراه با نسبت نرخ خوراک دو شاخص مکمل برای اطمینان از سلامت سیستم وجود دارد:

1. سلامت ماهی و گیاه :
   گیاهان ناسالم و ماهی بیمار می توانند علائم هشدار برای خارج شدن سیستم از تعادل باشد، علائم کمبود عناصر غذایی زمانی در گیاهان مشاهده می شوند که مواد مغذی موجود در پسماند ماهی نتوانند عناصر مورد نیاز گیاه را تأمین کنند. در این حالت می توان نسبت غذادهی روزانه یا مقدار گیاهان موجود در سیستم را تغییر داد.
2. تست آمونیاک (ازت) :
   اگر آمونیاک (NH3) یا میزان نیتریت (NO2) بالاتر از ۱ میلی گرم در لیتر باشد نشان دهنده آن است که سیستم بیوفیلتراسیون و یا سطح کشت کافی نبوده و مساحت سطح بیوفیلتراسیون یا کشت باید افزایش یابد. آبزیان می توانند سطوح بالاتری از نیترات (NO3) را تحمل کنند، اما اگر تجمع نیترات در محیط طی چند هفته بالاتر از ۱۵۰میلی گرم در لیتر باشد تعویض آب حوضچه پرورش ماهی لازم و ضروری است و باید سیستم را اصلاح نمود. با تمامی شرایط ذکر شده هرگز نباید غذای مانده و نخورده در حوضچه پرورش وجود داشته باشد.

چگونه تعادل یک واحد آکواپونیک برقرار کنیم

1. ظرفیت تولید سیستم
2. روش تولید
3. نوع ماهی
4. سطح پروتئین خوراک ماهی
5. نوع گیاه (سبزی برگی یا سبزی میوه ای)
6. نوع تولید گیاه (تک گونه ای یا چند گونه ای)
7. شرایط کیفی محیط زیست و آب
8. روشهای تصفیه

غذا دهی روزانه آکواپونیک

1. سبزیجات برگی: تا ۴۰تا۵۰ گرم برای هر متر مربع کشت در روز
2. سبزیجات میوهای: ۵۰تا۸۰ گرم برای هر متر مربع کشت در روز
3. در صورت استفاده از گیاهان غیر خوراکی می توان برای هر متر مربع تا حداکثر ۱۵۰ گرم غذای روزانه در نظر گرفت.

منظور از کیفیت آب در طرح توجیهی آکواپونیک

آب در حقیقت همانند خون برای سیستم آکواپونیک بوده و حیات سیستم به آن بستگی دارد و با عبور از محیط کشت گیاهان مواد غذایی ماکرو و میکرو مورد نیاز آنها را به سطح ریشه انتقال داده و پس از برگشت به حوضچه پرورش ماهی اکسیژن و آب سالم را به آن بازمی گرداند.

شش شاخص اصلی کیفیت آب شامل موارد ذیل می باشد:

1. اکسیژن محلول در آب (DO)
2. اسیدیته (PH)
3. درجه حرارت
4. ازت کل (TAN)
5. قلیائیت (آلکالی نیتی) آب
6. سایر عناصر محلول در آب

جدول محدوده فعالیت هریک از موجودات زنده سیستم آکواپونیک:

منابع ورود و خروج آب از سیستم آکواپونیک

چگونه میتوان طرح توجیهی آکواپونیک راه اندازی کرد؟

تمامی سیستمهای آکواپونیک بطور معمول نیازمند به چندین ساختار شامل حوضچه پرورش ماهی (fish tank) ، فیلتر مکانیکی(mechanical filter)، بیوفیلتر (Biofilter) و بسترهای کشت هیدروپونیک (Hydroponics) می باشد.
همچنین یک واحد آکواپونیک نیازمند به انرژی جهت تأمین جریان آب و هوادهی توسط پمپ در سیستم می باشد.

۳ روش اصلی برای کشت گیاهان شامل موارد ذیل می باشد :

1. کشت بستر ( media bed)
2. نوار غذایی (NFT)
3. کشت شناور (DWC)

3 نکته اصلی برای ساخت حوضچه آکواپونیک

حوضچه ماهی یکی از اجزای بسیار مهم در این سیستم است. مخزن پرورش ماهی باید بتواند شرایط بقاء و رشد ماهی را فراهم آورد

1 – شکل حوضچه:

اگر چه هر شکلی برای مخزن ماهی قابل استفاده است ولی حوضچه گرد یا هشت ضلعی با کف شیب دار دارای بهترین شرایط می باشد. شکل گرد حوضچه اجازه می دهد آب بصورت دایره ای شکل حرکت کرده و پسماندهای جامد مرکز آن تجمع نموده و به آسانی خارج گردند.

2 – مواد:

جنس مخزن از پلاستیک فشرده و یا فایبر گلاس و بتونی به دلیل استحکام و عمر طولانی در نظر گرفته می شود. مواد فلزی بدلیل اکسیده شدن در داخل آب مناسب نمی باشد.

اگر در ساخت مخزن از مواد پلاستیکی استفاده می شود حتما باید مقاوم به اشعه ماوراء بنفش ( U.V ) باشد چون اشعه مستقیم خورشید ممکن است به پلاستیک خسارت وارد کند .

یکی دیگر از گزینه ها استفاده از استخرهای زمینی است. مدیریت استخرهای طبیعی در سیستم آکواپونیک مشکل می باشد زیرا فرایندهای بیولوژیک در لایه های پایینی استخر صورت گرفته و مواد غذایی اغلب مورد استفاده گیاهان آبزی موجود در استخر می گردد.

استخرهای سیمانی و یا حوضچه های پلاستیکی در سطح زمین قابل قبول تر نسبت به حوضچه های طبیعی استخرهای خاکی) می باشند.

3 – رنگ:

رنگ سفید و یا روشن بهترین گزینه می باشد زیرا رفتار آبزیان در حوضچه و میزان مواد پسماند جامد موجود در آن به راحتی قابل رؤیت می باشند. مخازن سفید همچنین نور خورشید را بازتاب داده و آب را خنک تر نگه می دارند.

اهمیت فیلتراسیون مکانیکی و بیولوژیک در طرح آکواپونیک :

برای سیستمهای مدار بسته پرورش آبزیان (RAS) داشتن فیلتر مکانیکی یکی از ضروریات می باشد. فیلتر مکانیکی ذرات جامد را از محلول پسماند مخزن ماهی جدا و جابه جا می کند و این خروج پسماند برای سلامت سیستم ضروری است زیرا گازهای مضر (همانند CO2) بوسیله فعالیت باکتریهای هوازی در اثر تأخیر در خروج مواد زائد از مخزن ماهی آزاد می شوند .

به علاوه پسماندهای جامد می توانند با انسداد مجاری انتقال آب در جریان گردش آن در سیستم اختلال ایجاد می کند و ساده ترین روش قرار دادن یک فیلتر بین مخزن ماهی و بستر کشت گیاه می باشد.در واحدهای کوچک آکواپونیک می توان با قرار دادن یک ظرف بشکه در مسیر جریان آب از حوضچه ماهی به بستر کشت این عمل را انجام داد.

در سیستمهای تجاری با تراکم بالاتر ماهی باید از فیلترهای مکانیکی که قدرت خروج بیشتر مواد جامد را دارند همانند تانکهای رسوب گیر، فیلتر شنی و درام فیلتر استفاده نمود.

استفاده از بستر کشت به عنوان فیلتر مکانیکی و بیولوژیک

ممکن است زمانی که واحد آکواپونیک بر اساس روش N. F . T و یا D. W . C طراحی گردیده مخصوصا در مکان هایی که امکان ایجاد فیلتر مکانیکی – بیولوژیکی بطور مجزا وجود ندارد از روش بستر کشت به عنوان یک فیلتر مکانیکی بیولوژیک استفاده نمود.

به عنوان مثال زمانی که روزانه ۲۰۰ گرم غذا به حوضچه پرورش ماهی میدهیم نیاز به بیوفیلتری به حجم ۳۰۰ لیتر می باشد. اما زمانی که برای تولید تراکم بالای ماهی در نظر گرفته شده است طراحی یک فیلتر مکانیکی و بیولوژیک مجزا لازم و ضروری است.

چرا حرکت آب در آکواپونیک جایگاه خاص دارد؟

حرکت آب پایه و اساس زنده نگه داشتن تمامی ارگانیزمهای سیستم آکواپونیک می باشد. مسیر جریان آب از حوضچه ماهی به فیلتر مکانیکی ، بیوفیلتر و بستر کشت گیاهان می باشد. جریان آب مواد غذایی موجود در مخزن ماهی را به گیاهان منتقل می کند.

اگر حرکت آب دچار اختلال گردد اغلب اثرات آن بلافاصله بصورت کمبود اکسیژن محلول در آب و تجمع پسماندها در مخزن ماهی مشاهده می گردد. بنابر این مدت زمان گردش آب در یک واحد آکواپونیک حداقل یک مرتبه در ساعت پیشنهاد می گردد.

به عنوان مثال اگر حجم کل أب تانک ماهی ۱ متر مکعب (۱۰۰۰ لیتر) باشد جریان گردش آب باید به میزان ۱۰۰۰ لیتر در ساعت صورت گیرد. و این بدان معنی است که در هر ساعت آب مخزن ماهی ۱ مرتبه در سیستم گردش نماید.

چگونگی کشت در طرح آکواپونیک

کشت در بستر اغلب برای واحدهای کوچک آکواپونیک طراحی می گردد و این روش برای بسیاری از شرایط آب و هوایی مناسب است. این روش محیط مناسبی برای استقرار ریشه گیاهان فراهم می آورد، همچنین به عنوان یک فیلتر ( مکانیکی بیولوژیک) عمل می نماید.

این عملکرد دو منظوره بستر کشت نشان می دهد که چرا این روش به تنهایی قابل استفاده می باشد این در حالی است که در روش N. F . T و یا W. D .C نیازمند به واحدهای فیلتر مکانیکی و بیولوژیک مجزا می باشد. جریان آب درون بستر کشت به صورت جزر و مدی است. آب در سطح بستر تا حد مشخصی بالا آمده و مجددا به سطح قبلی خود باز می گردد.

این عمل سطح اکسیژن اطراف محیط ریشه را افزایش داده و همچنین فعالیت باکتریهای نیتری فیکاسیون را جهت تبدیل آمونیاک تسهیل می نماید.

یک واحد آکواپونیک با روش بستر کشت به صورت استاندارد شامل یک مخزن ماهی و بستر کشت جهت سیستم هیدروپونیک گیاهان است. در یک واحد کوچک در این روش بطور معمول حجم مخزن ماهی برابر ۱ متر مکعب و سطح بستر کشت ۳تا۴ متر مربع در نظر گرفته می شود.

عمق بستر کشت بسیار مهم می باشد زیرا فضای مورد نیاز رشد ریشه ها را فراهم می آورد و میزان آن به نوع گیاه و حالت رشد آن بستگی دارد. اگر از سبزیجات میوه ای مانند گوجه فرنگی، بامیه و یا کاهو استفاده می شود عمق بستر باید ۳۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود و در سبزیجات برگی کوچک (ریحان و جعفری و …) عمق بستر را می توان 1۵ تا۲۰سانتیمتر در نظر گرفت.

منظور از مواد بستر چیست ؟

یکی از مهم ترین شاخصه های مواد بستر داشتن سطح بالا برای فعالیت باکتریها، جریان بهتر آب، تبادل بهتر اکسیژن در محیط ریشه و شرایط مناسب برای گسترش ریشه هاست. مواد بستر باید از لحاظ اسیدیته خنثی باشند و هیچگونه سمیتی برای گیاهان ایجاد نکنند.

شستن مواد بستر قبل از استفاده بسیار مهم است زیرا ذرات موجود در آنها می تواند جریان سیستم را مسدود کند و شرایط نامناسبی برای آبزیان ایجاد گردد و سرانجام در انتخاب مواد بستر این نکته را باید در نظر داشت که امکان حمل آن به مزرعه وجود داشته باشد.

ویژگیهای یک بستر مناسب در Aquaculture

1. داشتن سطح وسیع برای رشد باکتریها
2. اسیدیته خنثی
3. زهکشی مناسب
4. داشتن فضای کافی برای جریان هوا و آب در بستر
5. در دسترس بودن و ارزان بودن آن
6. وزن سبک

گیاهان قابل کشت در سیستم آکواپونیک

بیش از ۱۵۰ گونه مختلف از سبزیجات، گیاهان علفی، گلها و همچنین درختچه های کوچک بطور موفقیت آمیزی در این سیستم رشد می کنند. به طور معمول سبزیجات برگی و برخی از سبزیجات میوه ای مانند گوجه فرنگی، خیار و … مورد استفاده قرار می گیرند.

گیاهان سیستم آکواپونیک به دو دسته تقسم می شوند:

1 – سبزیجات برگی و گیاهان علفی:

1. کاهو
2. برگ سالاد سوئیسی
3. ریحان
4. نعناء
5. جعفری
6. گشنیز
7. پیازچه
8. شاهی

2-سبزیجات میوه ای:

این گونه از سبزیجات نسبت به سبزیجات برگی جهت تولید گل و میوه نیاز به سطح بیشتری از مواد غذایی دارند و شامل:

1. گوجه فرنگی
2. بادمجان
3. خیار
4. هندوانه
5. فلفل
6. توت فرنگی

این گونه از سبزیجات نسبت به سبزیجات برگی جهت تولید گل و میوه نیاز به سطح متوسط از مواد غذایی دارند و شامل:

1. گل کلم
2. کلم بروکلی
3. کلم برگ
4. گونه ای فلفل زینتی در آکوپونیک
5. نعناع کشت شده در آکوپونیک

به چه نوع ماهی در آکواپونیک نیاز داریم ؟

در این روش می توان از گونه های سردآبی و گرم آبی ماهیان استفاده کرد.

1 – تیلا پیا

موطن این ماهی در شرق آفریقا می باشد. تیلاپیا یکی از گونه های آب شیرین است که در اکثر بسترهای پرورش ماهی در دنیا مورد استفاده قرار می گیرد. تیلاپیا نسبت به عوامل بیماری زا، شرایط نامناسب محیطی و آب مقاوم بوده و بهترین محیط برای پرورش آن آب و هوای گرم است. اگر چه تیلاپیا دمای ۱۴تا۳۴ سانتیگراد را تحمل می نماید ولی در دمای پایین تر از ۱۷ سانتیگراد رشد نکرده و در دمای پایین تر از ۱۲ سانتیگراد از بین می رود. بهترین دمای رشد آنها ۲۷تا۳۲سانتیگراد است.

بنابراین تیلاپیا در صورت عدم تأمین شرایط محیطی نمی تواند بقاء داشته باشد. در شرایط مناسب تیلاپیا در یک دوره رشد (۶ ماه) از وزن ۵۰ گرم به ۵۰۰ گرم می رسد. تیلاپیا همه چیز خوار بوده (omnivores) یعنی می تواند از منابع گیاهی و جانوری برای تغذیه استفاده نماید. تیلاپیا می تواند از گیاهان با پروتئین بالا (مانند عدسک آبی (duckweed) و یا آزولا (Anabaena azollae) تغذیه نماید.

2 – کپور معمولی

موطن اصلی آن شرق آسیا و اروپا است. در حال حاضر کپور یکی دیگر از گونه های مهم پرورشی می باشد. کپور همانند تیلاپیا به سطح پایین اکسیژن محلول در آب مقاوم بوده و به دماهای پایین نیز مقاوم است. کپور می تواند در دمای زیر ۴ سانتیگراد نیز زنده بماند. بنابراین می تواند یکی از گونه های مناسب جهت پرورش در سیستم آکواپونیک باشد. بهترین دمای رشد برای ۲۵ تا ۳۰ سانتیگراد است.

3 – ماهی قزل آلا

قزل آلا یک ماهی گوشتخوار (caivorous) آب سرد متعلق به خانواده آزاد ماهیان می باشد. همه ماهیان قزل آلا نیاز به محیطی با آب سرد دارند و دمای مناسب برای رشد آنها ۱۰تا۱۸ سانتیگراد است. قزل آلا گونه مناسبی برای مناطقی با زمستان سرد می باشد. رشد آنها در دمای بالای ۲۱ سانتیگراد کاهش یافته و حتی در صورت وجود اکسیژن کافی قادر به جذب آن نمی باشند.

قزل آلا نسبت به ماهیان کپور و تیلاپیا به پروتئین بالاتری نیاز دارد. قزل آلا نسبت به شوری مقاوم بوده و امکان پرورش آن در آبهای شیرین و شور وجود دارد ولی نسبت به تیلاپیا و کپور به آب با کیفیت تری نیازمند است.

4 – ماهیان زینتی:

در میان ماهیان زینتی گونه های کوی (koi) و ماهی طلائی ( Gold fish) مناسب ترین گونه ها برای سیستم آکواپونیک می باشند زیرا نسبت به شرایط محیط مقاوم تر هستند و همچنین انواع گونه های ماهی زنده زا مانند گوپی، مولی و … نیز برای این سیستم مناسب هستند.